Een slag anders
‘Het is eigenlijk gewoon een Rotterdamse jongen gebleven’.
Rudolphus Franciscus Marie Lubbers (1939-2018) was de langstzittende minister-president van Nederland in de vorige eeuw, ja eerst zelfs aller tijden tot Mark Rutte dit record verbrak. Lubbers heeft een imposante politieke carrière achter de rug: minister van Economische Zaken in het roemruchte kabinet-Den Uyl, (vice-) fractievoorzitter van het CDA, leider van drie kabinetten en Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties. Hij fungeerde verschillende keren als informateur en werd vanwege zijn vele verdiensten geëerd met de benoeming tot Minister van Staat.
Lubbers kon het debat ook makkelijk naar zich toetrekken: ‘Ik zie het een slag anders’, waarop vaak een redenering volgde vanuit een totaal andere invalshoek of een creatieve oplossing waaraan nog niemand anders gedacht had, het liefst met meerdere varianten.
Auteurs
Mr. Dr. J.C.F.J. (Johan) van Merriënboer (1962) studeerde Geschiedenis, Rechten en Economie in Utrecht. Hij schreef onder andere samen met anderen biografieën van de oud-premiers Piet de Jong en Dries van Agt.
Lennart Steenbergen (1994) MA, is mede auteur van Grote idealen, smalle marges. Een parlementaire geschiedenis van de lange jaren zeventig 1971-1982.
Beide auteurs zijn verbonden aan het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis van de Radboud Universiteit te Nijmegen.
De schrijvers konden voor hun biografie geen gebruik maken van Lubbers’ persoonlijke archief, want dat was er niet. Volgens hen wilde hij hierdoor vermoedelijk om ‘zo veel mogelijk politieke manoeuvreerruimte behouden’.
Gelukkig publiceerde Lubbers in zijn nadagen zijn Persoonlijke herinneringen en verschenen na zijn overlijden zijn politieke memoires Haagse jaren. Naast het raadplegen van geschreven bronnen werden bijna vijftig interviews afgenomen met oud-collega’s (waaronder Dries van Agt, Gerrit Braks, Elco Brinkman, Hans Hillen, Ernst Hirsch Ballin, Jaap de Hoop Scheffer, Ed Nijpels, Bram Peper, Jan Pronk, Onno Ruding, en Pieter Winsemius), vrienden (zoals zijn persoonlijke vriend Vincent Menzel) en familieleden, waaronder zijn vrouw Ria Lubbers en zijn zoon Bart Lubbers.
Het viel niet mee Ruud Lubbers te duiden. ‘Volgens zijn niet te benijden beoogde opvolger Elco Brinkman was hij niet zozeer een bezige bij als wel een hele bijenkorf…Een open boek was hij zeker net. Lubbers, de totaalpoliticus en de Johan Cruijff van de vaderlandse politiek.’
Het boek is niet volledig chronologisch opgezet. Na het hoofdstuk over zijn eerste kabinet komt zijn relatie met de voormalige koningin Beatrix aan de orde, gevolgd door Lubbers’ complexe relatie met zijn partij, het CDA. De val van Lubbers II staat in het hoofdstuk over het milieu, gevolgd door de behandeling van Lubbers’ rol in Europa. Dan komen twee hoofdstukken over Lubbers III en de daaropvolgende rampzalige vierkiezingscampagne, waarvan het laatste is getiteld ‘Macht en onmacht van een premier op weg naar de uitgang’. Ook de laatste hoofdstuktitel is in mineur: ‘Waardeloos afscheid’.
Uw recensent heeft de volledige loopbaan van Ruud Lubbers als geïnteresseerd staatsburger met veel interesse gevold. Daarnaast heeft hij de Nederlandse politieke geschiedenis tussen 1971 en 1982 intensief bestudeerd (inclusief een uitgebreid interview met Lubbers persoonlijk). Het lezen van dit boek was voor hem dan ook vaak een aha-erlebnis, hoewel er natuurlijk altijd ook verschillende hem onbekende zaken uit de doeken worden gedaan.
De beperkte omvang van deze recensie dwingt mij tot een selectie van enkele biografische en overige interessante zaken:
Lubbers was een trotse Rotterdammer: ‘Rotterdam is voor mij nog steeds de stad. Second City? Daar weet ik niks van. Eerst heb je Rotterdam, dan een hele tijd niks, en dan komt er weer Rotterdam.’
Ruud Lubbers kwam uit een katholiek ondernemersgezin. Hij was net elf toen hij op kostschool werd gestuurd, naar de Jezuïeten in Nijmegen. Na de middelbare school studeerde hij economie aan de Nederlandse Economische Hogeschool te Rotterdam en werd lid van de Katholieke Studentenvereniging Sanctus Laurentius. Kort na zijn afstuderen moest hij samen met zijn broer Rob zijn overleden vader opvolgen als directeur van het familiebedrijf Hollandia. Hij werd voorzitter van de Katholieke Jonge Werkgevers Vereniging en wat later lid van de Rijnmondraad. In 1973 trad hij als minister van Economische Zaken toe tot het kabinet-den Uyl, nadat hij eerst Verkeer en Waterstaat had geweigerd.
Minister
‘In 1987 noemde hij het ministerschap de meest emotionele periode uit zijn loopbaan tot dan toe. Het was niet alleen een kabinet, maar ook een sensitivity training.’
In het kabinet-den Uyl was Lubbers verantwoordelijk voor de autoloze zondagen, maar tegenstander van de (mislukte) benzinedistributie. Volgens hem was de Vermogensaanwasdeling (VAD) het dossier waardoor hij definitief afknapte op het kabinet.
De auteurs leggen uit waarom Lubbers buiten de boot viel bij de formatie van het kabinet-van Agt I en genoegen moest nemen met het vice-fractievoorzitterschap van het CDA. Na het terugtreden van fractievoorzitter Willem Aantjes vanwege diens dubieuze oorlogsverleden nam Lubbers diens post over en moest hij de lastige ‘loyalisten’ binnen boord houden. Het verzet van de fractie tegen noodzakelijke financiële hervormingen leidde tot het aftreden van Frans Andriessen als minister van Financiën.
Premier
Na het mislukken van het mede door hem mogelijk gemaakte kabinet-Van Agt II volgden verkiezingen, waarna partijleider Van Agt zich plotseling terugtrok uit de politiek en Jan de Koning voorstelde als zijn opvolger. We lezen hoe het echter Lubbers werd, in zijn eerste twee kabinetten krachtig ondersteund door De Koning, die evenals onder Van Agt een stabiliserende rol vervulde. Het ontbreken van De Koning in het derde kabinet-Lubbers heeft zeker bijgedragen aan de politieke instabiliteit in deze periode.
Premier Lubbers werd wel eens vergeleken met een tank die in een dag deed wat een ander nog niet in een week gedaan kom krijgen. Onder hem veranderde zijn functie langzamerhand van primus inter pares naar ‘politieke bovenbaas’. Hij was een enorm harde werker.
We lezen hoe het fout ging tussen Lubbers en zijn beoogde opvolger Elco Brinkman, wat leidde tot de enorme verkiezingsnederlaag van het CDA in 1994 en het eerste paarse kabinet. Lubbers werd deeltijdhoogleraar in Tilburg nadat de Duitse Bondskanselier Helmut Kohl zijn voorzitterschap van de Europese Commissie had geblokkeerd. Ook wordt gepoogd te verklaren waarom hij door de Amerikanen niet geschikt werd geacht als secretaris-generaal van de NAVO.
VN Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen
Lubbers voelde zich senang als Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties, een functie waarvoor hij geen salaris wenste te ontvangen. Uiteraard is er aandacht voor de affaire en de politieke kuiperijen waardoor hij na vier jaar ontslag moest nemen, ondanks het feit dat de klacht ongegrond was verklaard door Kofi Annan, secretaris-generaal van de VN. Lubbers was zeker een womanizer, die van mooie vrouwen hield, maar deze onaantrekkelijke 52-jarige Cynthia Brzak kon het volgens insiders echt niet geweest zijn.
Informateur
Na zijn afscheid uit de landspolitiek fungeerde hij als Minister van Staat twee keer als informateur bij een kabinetsformatie. De laatste keer, in 2010, legde hij zijns ondanks de basis voor de roemruchte gedoogconstructie door Geert Wilders van het eerste kabinet-Lubbers, die het CDA bijna in tweeën spleet. CDA-leider Maxim Verhagen was niet blij dat Lubbers hem voor de voeten liep.
Lubbers had jarenlang een bijzondere band met koningin Beatrix. Een onschuldige loslippigheid over zijn contacten met haar werd bestraft met het verbreken van alle contacten, iets wat hem veel pijn deed.
Na het overlijden van Ruud Lubbers op 14 februari 2018 schreef iemand in het condoleanceboek: ‘Bedankt voor de jaren tachtig en negentig. Onder uw bewind was het een stuk aangenamer en makkelijker.’
In het slothoofdstuk ‘Aan de hand van Lubbers’ wordt een poging gedaan de persoon en de politicus Ruud Lubbers enigszins te evaluren. ‘Lubbers stelde zich onafhankelijk op – hij werd naar eigen zeggen nooit onderdeel van “een groep” en nam risico’s.’
Het boek bevat, zoals gebruikelijk bij een dergelijk werk, een omvangrijk notenapparaat, een afkortingenlijst, een opsomming van de geraadpleegde bronnen en literatuur en een personenregister.
Deze omvangrijke biografie is goed leesbaar en met vele foto’s, met name van Lubbers’ vriend de fotograaf Vincent Menzel geïllustreerd.
Een bijzonder waardevolle bijdrage aan de recente politieke geschiedenis van ons land.
Johan van Merriënboer & Lennart Steenbergen – Ruud Lubbers. Een slag anders. Biografie. ISBN 978-90-2442-666-9, 800 pagina’s, € 49,90. Amsterdam: Boom Uitgevers 2024.
