LeesKost

Ingehaald door het verleden

Vaders in de mist.

Ruben leidt als vrijgezel een rustig leven op zijn boerderij in een kleine plaats. Hij heeft een bedrijf aan huis, maakt computerprogramma’s. Op een dag komt hij in contact met de elfjarige Sven, die langs zijn huis loopt. Zijn fiets heeft een lekke band. Ruben biedt aan de band te plakken en Sven komt met verhalen. Zijn vader is een Noor en hij is al zo lang geleden gestorven dat hij hem nooit gekend heeft. Het intrigeert de jongen dat Ruben óók geen vader meer heeft. Het schept een band tussen de twee en hij vertelt zijn fantasieverhalen over die dode vader en vraagt dan steeds aan Ruben: heb jij dat nou ook? Daarmee brengt hij Ruben in verlegenheid. Zijn herinneringen aan zijn vader zijn minder fraai, maar daar wil hij de jonge Sven niet mee belasten dus hij gaat mee in zijn verhaal. Ze worden echte vrienden, Sven laat merken dat hij wel zou willen dat Ruben zijn moeder aardig zou vinden.

Intussen wordt de lezer ook geconfronteerd met de verhalen van kinderen in ongelukkige omstandigheden. Alex bijvoorbeeld, die zo zwaar door zijn vader mishandeld werd dat hij uit huis geplaatst is en in een gezinsvervangend tehuis woont. Daar wonen allemaal kinderen die afkomstig zijn uit moeilijke gezinssituaties. Alex leert er dat het niet normaal is om mishandeld te worden, zoals zijn wrede vader hem altijd had wijsgemaakt. Hij haat de man die hem zijn moeder en zijn jeugd heeft afgepakt.

Alex, Ruben, Sven, drie jongens die een vader kwijt zijn. Maar dan krijgt Ruben een telefoontje dat zijn leven op zijn kop zet. Het verleden duikt op en grijpt hem bij de kladden en hij verzet zich uit alle macht. En de onbevangen Sven wroet door, zonder dat hij dat weet.

Auteur

Carl Slotboom (1949) studeerde operazang in Amsterdam en Wenen en was onder meer verbonden aan de Nederlandse Opera. Daarnaast gaf hij cursussen in psychologie, parapsychologie en hypnose. Duizendpoot als hij is, schreef hij ook nog ruim honderd toneelstukken, die in veel landen in en buiten Europa worden gespeeld. In 2022 debuteerde hij met de roman Bevroren tijd.

Weer net als eerst is soms hard, dan weer wonderbaarlijk verstild van toon. Slotbooms ervaring als schrijver van toneelstukken is goed merkbaar, want de dialogen dragen de roman. Evenals in zijn eerste roman neemt de auteur ‘rustpauzes’, waarin hij de natuur bij de hand neemt, van vogels verhaalt en van bomen, van weilanden in de mist, van grazende wollige schapen. Dat geeft het boek tussen de mensen-verhalen door een extra mooie dimensie.

Ondanks dat de ontknoping niet helemaal als een verrassing komt stoort dat geen moment. Slotboom werkt naar het einde van zijn verhaal als een zanger naar de laatste zuivere noot, die bijna ademloos maar nog nét hoorbaar in de lucht blijft hangen.

Een boek vol emotie van een schrijver vol mensenkennis. Prachtig geschreven.

Carl Slotboom – Weer net als eerst. ISBN 978-90-8321-465-8. 312 pagina’s, €20,95. Oudendijk: Iskander Uitgevers 2023.

Mythen rondom Eliza May Drayden en haar boek

Steeds een andere hoofdpersoon.

Het opvallende aan deze roman is niet alleen de omvang (655 pagina’s), maar vooral de opbouw. De hoofdpersoon is Eliza May Drayden. Zij leefde in het dorpje Bridge Fowling in Yorkshire. In geen enkel hoofdstuk is zij de hoofdpersoon. Er wordt in elf hoofdstukken, die steeds een andere hoofdpersoon, hebben over Eliza verteld. Elk hoofdstuk speelt in een andere  tijd. Het boek begint in 1847 en elk volgend hoofdstuk speelt een aantal jaren later totdat we in de huidige tijd zijn aangeland.

Auteur

Anjet Daanje ((pseudoniem van Anjet den Boer, 1965) is een Nederlandse schrijfster en scenariste. Ze studeerde wiskunde. Reeds tijdens haar studie schreef ze haar eerste roman Pianomuziek in de regen. Bij haar volgende roman De blinde fotograaf nam zij als schrijversnaam Daanje aan, de achternaam van haar moeder. In 2019 verscheen het veelgeroemde en bekroonde De herinnerde soldaat. Het lied van ooievaar en dromedaris is haar tiende roman. Met dit boek won zij in 2022 de Boekenbon Literatuurprijs. Dit jaar werd deze roman genomineerd voor de Libris Literatuurprijs. Zij schreef ook scenario’s voor vijf korte films.

Daanje liet zich inspireren door het leven van Emily Brontë. Eliza May Drayden lijkt in vele opzichten op haar. Hoewel de roman fictie is heeft de schrijfster moeite gedaan door middel van zogenaamde secundaire literatuur brieven en artikelen te suggereren dat het echt geurd is. Deze staan steeds in het begin van elke hoofdstuk. De schrijfster heeft dit knap gedaan, maar voor de lezer is het toch wel steeds een opgave. Van de lezer wordt veel gevraagd omdat er elf keer een nieuw verhaal begint.

Vastgesteld moet worden dat de meeste verhalen veel tragiek bevatten. Ziekte en dood komen veel voor. Het eerste hoofdstuk spant de kroon. Hoofdpersoon Susan Knowles-Chester is aflegger van doden. Haar werkzaamheden worden zeer gedetailleerd beschreven. Het griezeligst is het afleggen van Eliza die steeds haar ogen opent. In de verhalen worden veel personen ziek en gaan sterven. De artsen zijn meestal machteloos. Daanje heeft veel moeite gedaan om de couleur locale en de historische gegevens op te nemen in de verhalen.

De elf novelles zijn stuk voor stuk juweeltjes, vaak met een verrassende inhoud. Hoogtepunt is het verhaal van Phoebe. Anderhalf uur na de geboorte van Penny wordt nog een meisje geboren. Het is een eeneiige tweeling. Alleen de dokter en de meid weten het. De vader besluit naar buiten te brengen dat het om één dochter gaat: Phoebe. Vader gebruikt de meisjes in seances.

Rondom Eliza May Drayden gebeuren geheimzinnige zaken. Geconstateerd is dat haar grafkist leeg was. In het verhaal over Clyde Middleton speelt de pianolerares miss Osbourne een grote rol. Op een gegeven moment wordt aangenomen dat Eliza May niet is gestorven maar als miss Osbourne naar Amerika is geëmigreerd. Dit is een voorbeeld van mythevorming. De schrijfster wil laten zien dat over legendarische personen in de loop van de tijd mythes ontstaan.

Er is nog veel meer te zeggen over deze roman, bijvoorbeeld de superieure stijl. Het is een uniek boek, een waardige kandidaat voor de Librisprijs.

Anjet Daanje – Het lied van ooievaar en dromedaris. ISBN 978-90-5452-410-6, 655 pagina’s, € 37. Groningen: Uitgeverij Passage 2022.

Wachten op een onzichtbaar kind

Roem gaat het sterfbed voorbij.

Docent Nederlands Rover van Slooten heeft van de oncoloog te horen gekregen dat zijn dagen geteld zijn. De tumor in zijn slokdarm is uitgezaaid naar de lever en het longvlies en is niet meer operabel. Rover is uitbehandeld. Hij zal thuis zijn eind moeten afwachten en hoe nabij dat eind is, kan de oncoloog niet zeggen. Rover besluit zich niet als een zieke te gedragen, maar gewoon weer aan het werk te gaan. Maar dat ‘gewoon’ valt niet mee. Hij licht zo min mogelijk mensen in, bang als zielige zieke te worden bejegend.

Als Neerlandicus is hij altijd gewoon geweest zijn lessen te beginnen met het voorlezen van een gedicht. Op een dag, als hij de leerlingen van een zesde klas voor zich heeft, en de gezichten van de toekomst naar zich opgeheven ziet, kiest hij een gedicht van Faverey dat eindigt met de woorden ‘De dood bestaat niet: zelf ben ik het die haar aanraak’. Koketteren met zijn toestand? Wellicht. Zijn dood moest een gebeurtenis worden, geen lijdzaam verdwijnen.

Rover wordt snel zieker. Bespreekt met zijn huisarts Lisa en zijn vrouw Eefje de dag dat zijn leven tot een eind gebracht zal worden. Toch verzet iets in hem zich daartegen. Dat iets is het feit dat hij Sarah wil zien. De stiefdochter, op wie hij zo dol op was toen ze jong was, en die liefde was wederzijds. Nu is ze een beroemde actrice, die zich jaren geleden in een interview afzette tegen haar stiefvader en hem ervan beschuldigde dat hij haar jeugd verwoest had met zijn intens gemene, hardvochtige en liefdeloze opvoeding. Hij heeft het verhaal vol verbazing gelezen. Iedereen geloofde haar, terwijl hij wist dat zij loog. Zou Sarah nu aan zijn sterfbed nog afscheid komen nemen? Misschien zelfs zeggen dat zij tóch van hem houdt? De pers dringt op voor zijn huis, het journaille wil het weerzien vastleggen. Achter het raam ligt Rover op zijn ziekenhuisbed. Wachtend en ongeduldig. Hij wordt benaderd door Damian, die wil bemiddelen tussen hem en zijn dochter. Publiciteitsgeil als Damian is, wil hij een graantje meepikken van de roem van dochter Sarah.

Auteur

Henry Sepers (1955) studeerde Nederlands en werkte als docent. Hij debuteerde in 1997 met de roman Bedachte Stad, evenals dit boek een roman over een verstoorde vader-dochter-relatie. In 2009 verscheen zijn eerste dichtbundel. Sepers heeft zes romans en drie dichtbundels op zijn naam staan, alle even fijnzinnig. De tweede dichtbundel Spreekt de troubadour (2012) werd genomineerd voor de J. C. Bloem poëzieprijs 2013. Sepers is ook fotograaf en videokunstenaar. 

De stiefvader wordt door de auteur omschreven als een roman over doodsangst en levensdrift, verstilling en openbaarheid. Zelf vind ik het vooral een roman over liefde die niet op de juiste waarde geschat wordt. Aan liefhebbende echtgenote Eefje worden weinig woorden gewijd, aan de dubbelhartige Damian meer, aan de trouweloze dochter Sarah het meest. Dit is een boek over een miskende liefde, over de tragiek opzijgezet te worden door iemand van wie je houdt. Dat verdriet vreet zo diep in dat degene die Rover wél liefhebben nauwelijks meer ertoe doen. Waar de hoop de dood in de ogen kijkt slaat de mens de ogen neer.

Een tragisch boek, adembenemend van opbouw, briljant geschreven.

Henry Sepers – De stiefvader. ISBN 978-94-92241-51-1, 232 pagina’s, €22,95. Utrecht: Uitgeverij Magonia 2023.

Eliminatie van nuttelozen

Futuristische kijk op de ouderenzorg in Nederland.

Na nucleaire aanslagen op Europa zijn in 2050 de medische voorzieningen in Nederland geminimaliseerd en zijn pensioenen en uitkeringen gestopt. Niet werkende personen worden als paria’s beschouwd, boven de 70 jaar is medische zorg voor velen uitgesloten en dien je uit het leven te stappen. De invloedrijke politieke partij ‘Dapperen Ouderen en Jongeren’ stimuleert op dwingende manier het vroegtijdig uitstappen van nuttelozen – niet werkenden, zodat voorzieningen voor jongeren en aan de economie bijdragende personen gegarandeerd blijft. Uit verzet of overmacht trekken ouderen en ongewensten zich terug in van voorzieningen gespeende dorpen waar ze proberen te overleven door ‘ouderenkunst’ te verkopen en zich te laten betalen als proefkonijn voor nieuwe chemische stoffen.

Radiologe Eva Prins beseft dat de politieke koers mensen de dood injaagt. Als haar man John ernstig ziek wordt beseft ze nog sterker dat een tegengeluid noodzakelijk is. Samen met een aantal collega’s en vrienden sluit ze zich aan bij de partij voor ‘Vrijheid van Leven en Sterven’. Abel Hama, een chirurg wordt de partijleider en gezamenlijk gaan ze de strijd aan.

Auteur

Pia van Egmond werd geboren en groeide op in Den Haag. Ze studeerde een aantal jaren medicijnen in Leiden, trouwde, kreeg kinderen en voltooide haar studie in Utrecht. Zij specialiseerde zich aansluitend in de radiotherapie en kreeg een aanstelling als medisch specialist. Ze promoveerde na haar pensioen en vatte vervolgens het plan op een roman te schrijven om op die wijze aandacht te vragen voor een zowel medisch als maatschappelijk probleem dat zij uitermate ongewenst vond: leeftijdsdiscriminatie. Tijd om te gaan is haar eerste roman. (Helaas konden wij geen auteursfoto achterhalen.)

In 2050 reist men in E-Mobs; voertuigen die invoegen op rails, daardoor opladen en de passagier naar hun eindbestemming rijden. De energietoevoer komt van Thoriumcentrales. Het zijn de enige futuristische details, buiten het extreem rechtse politieke klimaat. Vanuit Eva Prins volgen we op een beschouwelijke wijze de gevolgen van de vroegtijdige uitstapregel die zij als een aantasting van de vrijheid ziet.

Het verhaal is intrigerend, maar het verzand vanaf het begin in een overdaad aan dialoog en beschrijvingen waarin een overschot aan bijwoorden wordt gebruikt. De langdradigheid stagneert de leeservaring. De beschreven plot op de achterflap is briljant, in de uitwerking zitten jammergenoeg veel tegenstrijdigheden en losse draadjes.

Een paar voorbeelden van deze tegenstrijdigheden:

Wanneer het lunchtijd was, haalde ze meestal een sandwich uit een automaat in de hal. Als ze echt honger had vroeg ze bij het secretariaat of iemand een broodje uit de kantine voor haar meebracht.

Naar mijn mening is een sandwich gelijkwaardig aan een broodje. Nou zou men kunnen denken: is dit van belang voor een recensie? Mijn antwoord is ja, omdat dit soort tegenstrijdigheden door het hele boek zijn verweven. Zo is er sprake dat je op je zeventigste nergens meer voor dient. Financieel draag je niet bij aan de kosten van de maatschappij. Veel ouderen trekken zich daarom terug in dorpen waar ze muziek en kunst maken.

Ondanks de slopende armoede die na de grote nucleaire aanslagen het dagelijks leven in Europa was gaan beheersen, bloeide de kunst als nooit tevoren.

Later in het verhaal staat dat ‘ouderenkunst’ volledig waardeloos is. In de dorpen waar ouderen zich terugtrekken vormen zich orkesten van senioren die een instrument bespelen en er is vraag naar geschilderde portretten. Als kunst bloeit als nooit te voren – door de vele exorbitante uitvaartfeesten – zouden deze ouderen dus zeer nuttig zijn en veel geld verdienen.

Er wordt veel aandacht besteed aan een reis die Eva en haar man maken, hetgeen niets bijdraagt aan het subliem bedachte plot. Ook ligt de nadruk te veel op het vakgebied van de schrijfster.

Op de achterflap wordt melding gemaakt van een tegengeluid: de oprichting of het samenvoegen met de ‘Partij voor vrijheid van Leven en Sterven’ die pas plaatsvindt tegen het einde van het verhaal. Vervolgens gaan we in vliegende vaart naar de finale waarin de partij voor ‘Vrijheid van Leven en Sterven’ – zonder slag of stoot – de partij van ‘Dappere Ouderen en Jongeren’ overwint, waarna iedereen weer overgaat tot de orde van de dag. Welke nieuwe orde?

Het afgeraffelde einde maakt het verhaal ongeloofwaardig; de losse draadjes zijn teleurstellend.

De insteek van het verhaal is briljant, de uitwerking laat helaas veel te wensen over.

Pia van Egmond – Tijd om te gaan. ISBN 978-94-93214-77-4, 365 pagina’s, € 23,50. Haarlem: In de Knipscheer 2022.