Vlaams verzet
Vechten voor het vaderland.
De heilige gramschap is een heruitgave van een Vlaamse verzetsroman uit 1952. Het verhaal speelt zich af aan het eind van de Tweede Wereldoorlog. Hoofdpersoon is Peter, die deel uit maakt van een groep jonge partizanen. Zij verdelen wapens, plegen sabotagedaden, zoals het opblazen van een brug en sluiten zich aan bij de bevrijders.
Auteur
Maurice D’Haese (1919-1981) was een Vlaams schrijver. De Heilige gramschap (1952) was zijn eerste roman. Voor deze verzetsroman ontving hij in 1953 de Arkprijs van het Vrije Woord. In 1957 verscheen zijn roman De witte muur en in 1961 de bundel Verhalen. Het werk van D’Haese kent existentialistische elementen. Hij werd beïnvloed door Camus en Sartre.
In deze roman spelen niet alleen de verzetshelden een rol, maar ook dieren. Er is sprake van patrijzen, ratten , kraaien, padden en een eekhoorn. Aan de eekhoorn besteedt de schrijver wel vijf bladzijden. Het beestje reageert als een mens met gedachten en verlangens. Hij heeft dorst en verbaast zich over de ongewone geluiden: hij hoorde de trommen roffelen achter de dijk, maar hij begreep niets van dat geluid. Het was nieuw en ver. De schrijver gebruikt veel personificaties voor natuurverschijnselen, maar ook voor dingen als auto’s, treinen en wapens. Over de bomen: De bomen stonden daar wezenloos en rustig en sliepen nu misschien zoals alle mensen ginder in de huizen. Over een mitrailleur zegt hij: Soms stotterde een mitrailleur en nu en dan viel een eenzaam schot als het kort geblaf van een hond.
De vertelstijl is heel wisselend. Soms heel vaag. Als ze een brug gaan opblazen wordt er over de actie zelf nauwelijks iets gezegd. Soms gaat het ineens over een detail. Bijvoorbeeld bij het plaatsen van het dynamiet. Er wordt een lading springstof in een rattenhol geplaatst. Het gedrag van de ratten wordt gedetailleerd beschreven, maar over de sabotageactie zelf wordt niets vermeld. De schrijver geeft wel veel bijzonderheden als de groep met de bevrijders meevecht. Peter doet mee met beschietingen. Hij haalde de trekker naar zich toe en de mitrailleur begon tegen zijn schouder te stoten, zacht en vlug. ‘Je hebt hem geraakt’, zei Rudi, ‘ik ben er zeker van dat je hem geraakt hebt’.
In deze roman maakt de schrijver duidelijk wat de oorlog met de soldaten doet. Aanvankelijk plegen ze verzetsdaden uit vaderlandsliefde. D’Haese zegt daarover het heldendom is heilig, en de gramschap is heilig en het vaderland is fier over de helden. Echter tijdens hun strijd tegen de Duitsers is ook onder de partizanen de wreedheid en de onmenselijkheid steeds maar toegenomen. Een van de ‘kameraden’, Jan Steen doodt een oude man en schiet vanuit een vrachtwagen een koe dood. Als de bevrijding is gekomen keert Peter ontgoocheld naar huis terug.
Dit boek is een indrukwekkende roman die de zinloosheid van de oorlog laat zien en die geschreven is in een fraaie stijl: puur literatuur. Het vergt wel wat inspanning van de lezer, want de gedachten en bespiegelingen overheersen.
Maurice D’Haese – De Heilige Gramschap. ISBN 978-90-5240-429-5, 229 pagina’s, € 21,99. Antwerpen: Uitgeverij Houtekiet 2023.