De mythe van Simson
De menselijke kant van de grote strijder.
‘Simson de held’, zo leert ieder Joods kind Simson te noemen. Zo is hij ook geschetst in honderden kunstwerken, toneelstukken en films: een mythische held en een woeste krijgsman. Grossman wil aantonen dat het in de Bijbel over een heel andere Simson gaat. Voor Grossman is het een verhaal van een man wiens leven een continue strijd was om zich te schikken naar het machtige levenslot dat hem is opgelegd. Grossman begint zijn roman met de volledige bijbelvertelling, zoals die te vinden is in de Bijbelboeken Rechters (Richteren) 13 t/m 16. De vertaler gebruikte daarvoor de vertaling van het Nederlands Bijbelgenootschap, 2004.
Auteur
David Grossman werd in 1954 in Jeruzalem geboren. Hij is een Israëlisch (Hebreeuws) schrijver van kinderboeken, romans en essays. Aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem studeerde hij filosofie en theaterwetenschappen. In 1983 verscheen zijn eerste roman De glimlach van het lam. Met Zie: liefde kwam zijn internationale doorbraak. Andere romans: Een vrouw op de vlucht voor een bericht, Uit de tijd vallen en Het leven speelt met mij. Grossman staat bekend als vredesactivist. Zijn werk werd bekroond met de Erasmusprijs 2022.
Grossman is voortdurend bezig met het ontmythologiseren van dit mooie en spannende Bijbelverhaal. Hij kijkt ook goed naar de vertaling uit het Hebreeuws. Zo kijkt hij naar de tekst bij de komst van de engel. Op een dag verscheen bij haar een engel van de Heer. Grossman wijst op een tweede betekenis van verscheen. Het kan ook betekenen komen tot. Elders in het Oude Testament wordt daar geslachtsgemeenschap mee bedoeld. Simson zou dan de zoon zijn van de engel of van een Filistijnse man. Een mijns inziens wat vergezochte gedachte.
Grossman twijfelt sterk of Simson wel echt als richter heeft gefunctioneerd. Weliswaar doodde hij vele Filistijnen, maar nergens vernemen we dat hij een leger formeert en als aanvoerder daarvan zijn volk gaat bevrijden van de Filistijnse vijand. Simson houdt zich meer bezig met de ‘liefde’. In de Bijbel staat dat de Heer erop aanstuurde dat Simson een verhouding begon met het meisje uit Timna. De Heer zocht een aanleiding om de strijd aan te gaan met de Filistijnen. Grossman ziet het anders. Simson is een man van vlees en bloed die behoefte heeft aan liefde. Simson heeft er geen benul van dat hij slechts een politiek en militair instrument is in de hand van God.
Grossman heeft veel fantasie en komt soms tot wonderlijke aannames. Als Simson met zijn ouders naar zijn geliefde Timna gaat komt onderweg een leeuw brullend op hem af. Met zijn blote handen verscheurde hij de leeuw. Waar waren zijn ouders? De Bijbel zegt er niets over, maar Grossman weet het: Simsons stappen zijn groot, zijn benen lang en de kracht die hem naar Timna trekt enorm. Gewone stervelingen kunnen hem moeilijk bijhouden. Zijn ouders moeten van tijd tot tijd waarschijnlijk even stoppen om op adem te komen.
Een nog verdergaande fantasie heeft Grossman als het gaat over Delila. De afbeelding op de voorkant laat een liefelijk tafereel zien. Simson laat zijn hoofd rusten in de schoot van een lieve vrouw. Op een tedere manier knipt ze zijn haar af. Het verhaal vertelt dat Simson zich eerst laat vastbinden. Als zij roept De Filistijnen komen je halen, dan weet Simson zich ieder keer los te rukken. Weer een wilde fantasie van Grossman. Volgens hem zijn ze bezig met een erotisch spelletje. Simson vindt het kennelijk lekker om vastgebonden te worden met verse, soepele pezen.
Tenslotte nog een vergezochte seksueel getinte fantasie. Als Simson zich met kaalgeschoren hoofd en zijn ogen uitgestoken in de gevangenis bevindt moet hij arbeid verrichten. Hij moet graan malen. Met een tredmolen loopt hij dag in dag uit zijn rondjes. Nee zegt Grossman. Het woord malen heeft ook een seksuele betekenis. Vrouwen werden naar het gevang gebracht om zich door Simson te laten bezwangeren. Dit is ook een vernederende manier om Simson te kwellen. Hij functioneert hier als dekstier. In geen enkele Bijbelvertaling is deze interpretatie van malen echter terug te vinden.
De schrijver wilde aantonen dat het beeld van Simson als held niet overeenkomt met de Bijbelse Simson. Hij wil vooral de mens laten zien. De Bijbel zegt daar weinig over. Volgens Grossman gaat het in verhalen zoals dat van Simson alleen om handelingen. Gevoelens worden nooit beschreven. Grossman zag het als zijn taak de gevoelens van de personen toe te voegen aan het verhaal. Daarvoor gebruikte hij zijn inbeeldingsvermogen en vooral zijn fantasie. Verrijken deze verregaande fantasieën nu echt de interpretatie van het Simsonverhaal?
Het boek bevat zeker ook veel nuttige informatie. Hij maakt duidelijk wat het verhaal betekent voor de inwoners van Israël. Legereenheden en sportscholen dragen vaak de naam van Simson. De schrijver vergelijkt het krachtige optreden van Simson met de militaire macht van Israël.
Persoonlijk vind ik deze roman een teleurstellend boek vanwege de te absurde fantasieën.
David Grossman –Leeuwenhoning. Vertaald uit het Hebreeuws (Dtaasj Arajot) door Shulamith Bamberger. ISBN 978-94-6452-093-4, 138 pagina’s, €22,99. Amsterdam: Uitgeverij Cossee 2023.