Dagboek van een jaar op drift
Poetin en Hitler broeders in het kwaad. ‘Wat een smeerlapperij’.
Als Pieter Waterdrinker in 2020 na tientallen jaren besluit om het jachtige bestaan als correspondent in Rusland en de Rusland-omringende landen op te geven om zich volledig te kunnen wijden aan het schrijven van romans verandert het tempo van zijn bestaan. Hij hoeft niet meer van hot naar her te reizen voor het maken van reportages en interviews, maar richt zijn reizen nu op andere landen waar de uitgevers van zijn vertaalde romans hem uitnodigen om promotie voor zijn werk te maken. Waterdrinker zal ook zijn pied à terre in Moskou opgeven, noodzakelijk voor zijn journalistieke werk. Nu kan hij zich volledig in Sint-Petersburg vestigen en met zijn vrouw Julia en de geliefde poezen samen wonen. Waterdrinker houdt grote schoonmaak in zijn kleine flat in de hoofdstad en gooit rigoureus zijn hele archief weg. Later komt hij tot de ontstellende ontdekking dat hij mét al het papier ook zijn harde schijf naar de stort heeft gebracht, de schijf met al zijn oude dagboekaantekeningen en de opzetjes voor romans. Hij voelt zich doodongelukkig. Nooit meer een dagboek. Dat besluit laat hij in november van 2021 varen. De politieke situatie werd steeds onrustiger. Rusland had met dictatoriale nonchalance de Krim aan het eigen rijk toegevoegd, zich beroepend op de oude geschiedenis, op de ímperialistische Groot-Russische droom van de ex-KGB’er Poetin. Nu stonden de troepen voor de Oekraïense Donbas, voor een ‘oefening’. Ongeloofwaardig. De situatie was dreigend. Het leven moest weer dagelijks geboekstaafd. Pieter Waterdrinker startte opnieuw met zijn dagboek, en dat resulteerde in dit boek. Een dagboek op drift, want na de inval in Oekraïne besloten hij en zijn vrouw te vertrekken, voorlopig of voor lange tijd, ze konden het niet beslissen. Als Poetin maar snel dood ging.
Poetin is een van de hoofdfiguren in dit boek. Waterdrinker schrijft, op de dag dat Oekraïne werd binnengevallen: Hitler was een pathologische krankzinnige, Poetin een berekenende strateeg, zo was lange tijd het idee. Maar misschien is Poetin juist vanwege die koele berekening wel een grotere pathologische misdadiger dan Hitler. Opnieuw, opnieuw en opnieuw gaan mensen vanwege de kakkerlakken in het hoofd van één persoon sterven. Wat Poetin vandaag heeft gedaan (…) is niet alleen een daad van agressie maar ook een historische misdaad. Waterdrinker is op die dag in Sint-Petersburg, Julia in het familiehuis in Cordes-sur-Ciel. Hij belt haar. Ze is zozeer in shock dat verder spreken haar onmogelijk is.
Vanaf dat moment verzamelt Waterdrinkers fanatiek reacties die hij in zijn dagboek noteert. Hij hoort tot zijn verbijstering van de patriarch van de Russisch-Orthodoxe kerk het dodelijk avonturisme van Moskou openlijk steunt. Patriarch Kirill laat weten dat er een oorlog gaande is omdat men in de Donbas niet gediend is van Gay Prides. Waterdrinker ontdekt dat veel bewoners van zijn ooit zo geliefde land in een collectieve ontkenningsfase verkeren. Feest ten tijde van de pest, noemt hij het. En concludeert met het voortgaan van de oorlog: Wat een puinhoop. Wat een smeerlapperij. Wat een misdadigheid. Tegelijkertijd ziet hij dat Mijn meeste vrienden in Rusland en Oekraïne hebben huis en haard verlaten. En: Een klein miljoen Russen heeft niet met woorden geprotesteerd maar met de voeten, ze hebben de benen genomen naar Georgië, de Baltische landen, het Westen.
Auteur
Pieter Waterdrinker (1961) werkte tientallen jaren als Ruslandcorrespondent voor verschillende media. Hij debuteerde in 1998 met de roman Danslessen. Daarna volgden nog dertien verhalenbundels en romans. Internationaal kreeg hij grote waardering voor Tsjaikovskistraat 40, een autobiografische én historische roman over een eeuw Rusland sinds de Russische Revolutie in 1917. Waterdrinker is diverse keren genomineerd voor onder andere de Libris Literatuur Prijs, de Bob den Uyl Prijs voor het beste reisboek en de internationaal hoog in aanzien staande IMPAC Dublin Literary Award 2011. Waterdrinkers werk is wereldwijd vertaald.
Het voorgaande deel van deze recensie kan de indruk wekken dat Van huis en haard puur een dagboek is over de geschiedenis van de Russische inval in Oekraïne. Dat is niet zo. De schrijver volgt de geschiedenis als zo velen, en hij verlaat weliswaar Rusland, maar hij neemt ons mee op zijn reizen. Door Engeland, Schotland, Canada, Frankrijk, Duitsland, Portugal, Italië en niet te vergeten Nederland, het land waar zijn familiebanden en vriendschappen met medeauteurs hem keer op keer terug brengen. Wie leest herkent de schrijvers die hij daar ontmoet en over wie hij boeiende en amusante anekdotes vertelt, de specialiteit van Waterdrinker, de man van het verhaal.
Want dát is Waterdrinkers grote kracht, dat maakt hem tot de grootste en best leesbare schrijver van Nederland: hij is een zeer onderhoudend verteller, hij grijpt zijn lezers beet en trekt ze mee naar binnen in zijn grote en kleine verhalen. Hij lacht en huilt en toont zijn macht en onmacht. Hij kan poëtisch schrijven, maar evenzeer vlijmscherp en tot de tanden gewapend als hij Poetin en Hitler kastijdt.
Wat een rijkdom voor de literatuur, deze Pieter Waterdrinker.
Pieter Waterdrinker – Van huis en haard. Dagboek van een jaar op drift. ISBN 9-789-038-812-977. 399 pagina’s. € 26,99. Amsterdam: Nijgh & Van Ditmar 2023.