Joodse heldinnen
Toen duidelijk werd dat in de Poolse getto’s er alleen uitzicht op de dood was begon het Joods verzet. De strijdbaarheid was zeker niet alleen een mannenaangelegenheid.
Het waren de gettomeisjes, meestal goed opgeleid zodat ze behalve Jiddisch ook correct Pools spraken, die de Duitsers om de tuin wisten te leiden. Ze brachten hun moordenaars met flirtgedrag het hoofd op hol, ze kochten hen om, schonken hen dronken met geroofde whisky en schoten hen dood met eveneens geroofde wapens. Deze jonge vrouwen saboteerden de Duitse spoorwegen, bouwden bunkers in de bossen om zich te verbergen en te beschermen bij razzia’s, ze smokkelden veel wapens veelal onder hun kleding en zorgden voor transport van vervalste documenten en geld om onderduikers en gettobewoners een kans te bieden.
Het was levensgevaarlijk werk. Iedereen kon een verrader zijn. Niet alleen Polen die op een beloning van de nazi’s uit waren, maar ook kinderen die argeloos er van alles uitflapten. Vooral Jodinnen die er weinig Joods uitzagen werden ingezet.
Er zijn talloze verhalen bekend en al vele malen beschreven en verfilmd. Dochters van het daglicht is zeker niet het eerste boek. Een klassieker was het boek Exodus van Leon Uris uit 1958 met daarin een verslag van de opstand van het getto van Warschau. Of de gebeurtenissen rond het getto van Krakow uit Schindlers List. Toch is dit relaas over de strijdbare Joodse vrouwen een document dat een speciaal zicht geeft op het Joods verzet in Polen.
Centraal staat een verzetsgroep van vrouwen rond de achttienjarige Renia Kukielko. Vaak nog jonge meiden wisten door hun onverzettelijk doorzettingsvermogen velen te inspireren om met dagelijks gevaar voor eigen leven niet alleen koeriersdiensten naar het getto van Warschau te verrichten maar, naarmate de situatie verslechterde, geweld tegen de nazi’s niet te schuwen.
Het gaat om non-fictie uit de eerste hand en dat maakt de gruwelijkheden waarmee deze verzetsvrouwen worden geconfronteerd buitengewoon huiveringwekkend. Renia ziet er Arisch uit, heeft zich zogenaamd bekeerd tot het katholieke geloof en gaat verder volstrekt door voor een Poolse vrouw. Regelmatig moet zij ervan getuige zijn hoe de Duitsers en hun trawanten niet alleen Joden vernederen, maar hen massaal executeren en martelen. Het ergste zijn misschien de taferelen waarbij baby’s, na uit de armen van hun moeders te zijn weggegrist, worden doodgetrapt of met de schedel tegen een muur doodgeslagen. Of het onthoofden van zwangere vrouwen. Het zijn weerzinwekkende reportages die werden opgeschreven door ooggetuigen.
Uiteindelijk wordt ook Renia bij een controle opgepakt omdat SS’ers zojuist bij een andere vrouw exact hetzelfde persoonsbewijs hebben gevonden. Dat kan natuurlijk niet. Gelukkig zien ze in Renia geen Jodin, maar slechts een Poolse verzetsvrouw. Daarom wordt ze niet ter plekke doodgeschoten, maar verdwijnt ze in een concentratiekamp waar ze verschrikkelijk wordt gemarteld. Als het niet waar gebeurd was zou je het een bloedstollende thriller kunnen noemen. Helaas, het heeft genadeloos plaats gevonden.
Auteur
Judy Batalion groeide op in Montreal, studeerde geschiedenis en schrijft voor de New York Times, The Washington Post, Vogue en de Jerrusalem Post. In 2007 doet ze onderzoek naar een oud Jiddisch boek Frauen in di Ghettos dat ze aantrof in het British Museum. Nadere bestudering en interviews met overlevenden hebben geleid tot Dochters van het daglicht.
Haar werk biedt, naast verhalen over het verzet tegen de nazi’s, een fascinerend inzicht in het gemeenschapsleven in een zo gevaarlijke tijd. In het bijzonder is het opmerkelijk om te lezen over de verscheidenheid aan Joods jeugdgroepen die loyaliteit van jonge mensen afdwingen.
Ook is het bijna onwerkelijk dat post bleef circuleren onder de Joodse gemeenschappen, zelfs toen de nazi’s al flink gevorderd waren om 90% van de drie miljoen Poolse Joden te vernietigen. Behalve huiver is er ook plaats voor verbazing.
Waardevol is tenslotte dat aandacht wordt besteed aan de lotgevallen van de Joodse heldinnen die de oorlog overleefden waarbij de schrijfster antwoord geeft op de vraag waarom deze moedige vrouwen zowel in Europa als in Amerika als in Israël zo in de schaduw bleven staan.
Het maakt dit epos over krachtige vrouwen buitengewoon interessant. Het is beslist een uitgave die geen overlap is, maar een aanwinst voor ons beeld van de holocaust.
Judy Batalion – Dochters van het daglicht.. Vertaald uit het Engels (The Light Days) door Noor Koch. ISBN 978-90-263-4450-3, 608 pagina’s, € 24,99. Amsterdam: Ambo | Anthos 2021.