Amerikaanse droom of nachtmerrie?
In de jaren 1908 tot 1911 heerste in steden aan de Amerikaanse westkust, vooral in Spokane, zo’n 400 kilometer ten oosten van Seattle, grote sociale onrust.
De broers Gig en Rye Dolan zijn schooiers, losse arbeidskrachten. Ze scharrelen hun kostje bij elkaar en staan in de rij bij corrupte koppelbazen. De zestienjarige Rye droomt van een vaste baan en een eigen huis. Zijn zeven jaar oudere broer Gig komt niet verder dan fascinatie voor een stripteasedanseres die in een kooi optreedt met een vraatzuchtige poema.
Ze komen terecht in Spokane waar commissaris John Sullivan verantwoordelijk is voor rust in het stadje dat zich op gezette tijden moet ontdoen van nutteloze en parasiterende seizoenarbeiders. Honderden kansloze mannen hebben zich op een gegeven moment verzameld op een honkbalveld en proberen daar de nacht door te brengen.
Beide broers hebben elders een beter onderkomen gevonden in een pensionnetje, maar ze waren die nacht solidair en bleven op het sporterrein bij hun vakbondsvrienden van de IWW (Industrial Workers of the World).
Het stadsbestuur had aanleiding genoeg om het honkbalveld schoon te vegen, alle zwervers weg te jagen en hardnekkig ongeregeld op te sluiten. Als een sloeber het er niet levend af bracht zou dat ook weinig opwinding geven. Dat gold uiteraard niet als zoiets een ordebewaker overkwam.
Dit alles gebeurde in de mindere buurt waar paupers hun heenkomen zochten om hun honger, dorst en eenzaamheid te verdrijven. Want er was ook een veel betere buurt met prachtige huizen die keurig naast elkaar stonden als luxe edities op een boekenplank. Daar woonden de welgestelden die wilden dat het gajes werd verdreven of opgepakt.
Inzet van de rellen, aangejaagd door de vakbondsbestuurders van de IWW, was het recht op het vrije woord, zowel letterlijk uitgesproken vanaf een willekeurige krat of zeepkist of via vakbondskranten. Coryfee was het ‘rebellenmeisje’ van de IWW: Elizabeth Gurley Flynn. Zij was met haar negentien jaar sowieso al een schokkende verschijning. Getrouwd en zwanger, was haar man in geen velden of wegen te vinden. Ze beschuldigde de politie ervan dat die het vrouwengedeelte van de gevangenis gebruikte als bordeel waarbij de politie zelf om klanten vroeg. Ze sprak dit niet alleen uit, maar schreef er ook in de Industrial Worker een artikel over. Commissaris John Sullivan probeerde de editie te vernietigen, maar dit had als effect dat de publieke opinie zich tegen hem keerde ten gunste van de vakbond.
Werkelijk spannend werd het toen rijke industriëlen detectives van het bureau Pinkerton inhuurden om de belangrijkste oproerkraaiers te elimineren of als agent provocateur de voormannen en vooral mevrouw Elisabet Gurley Flynn op te hitsen zodat deze achter de tralies zouden komen.
Bij rushes tegen de slapers op het honkbalveld werden 150 man opgepakt, waaronder beide broers Dolan. Rye is dan nog net geen zeventien jaar en wordt vrijgelaten. In hem herkende Gurly Flynn een ideale jongen om propaganda mee te maken. Zo jong nog en al zo getraumatiseerd door barre sociale omstandigheden. Omdat Rye gevoelig is voor materiële gunsten wordt hij ook benaderd door een rijke zakenman. Die belooft hem behalve geld ook zijn broer uit het gevang te halen, mits hij voor hem wil spionneren. Het wordt voor Rye balanceren tussen droom en nachtmerrie.
Auteur
Jess Walter (1965) schreef zeven romans, waaronder Het nulpunt (2015), In het land der blinden (2016), De dagen erna (2017) en nu zijn nieuwste De nietige miljoenen. Hij neemt de lezer mee naar een sociaal pandemonium zoals dat zich in het begin van de vorige eeuw in Amerika afspeelde, De entourage en de belangrijkste personages als commissaris John Sullivan en de rebelse Elisabeth zijn geen fictie maar historische figuren. De broers Dolan spelen een verzonnen, maar uitermate realistische rol in een tijd dat het op veel plekken in de wereld sociaal gistte en in Nederland Herman Heijermans zijn toneelstuk Op hoop van zegen schreef.
De situatie in Amerika met veel wildwest trekjes is van een geheel andere orde. In elk geval erg spannend en soms een thriller waardig. Aan het slot geeft de schrijver inzicht in feiten en fictie wat betreft de gebeurtenissen die in het boek langs komen. Om geen spoilers weg te geven gebeurt dit uiteraard achteraf. Toch is er zekere spijt dat de lezer vooraf niet beter is geïnformeerd. Het vraagt namelijk bij aanvang, waarin verschillende verhaallijnen worden aangeboden, nogal wat inspanning om je in het verhaal thuis te voelen.
De nietige miljoenen is een prachtige historische roman met een verrassende ontknoping waarbij de lezer erop mag vertrouwen dat alles op z’n pootjes terecht komt. Bovendien is het een uitstekende kennismaking met een opmerkelijke, onafhankelijke en opstandige vrouw aan het begin van de vorige eeuw.
Jess Walter – De nietige miljoenen. Vertaald uit het Engels (The Cold Milions) door Paul Bruijn en Nicolette Hoekmeijer. ISBN 987-94-606-8453-1, 384 pagina’s, € 24,99. Baarn: Uitgeverij Marmer 2021.