Paranoïde verbeeldingskracht
Verbijsterende analyse van een vijftal voor waar aangenomen leugens uit de tijd van Hitler.
Veel mensen vinden de gedachte dat een opzienbarende gebeurtenis het product zou kunnen zijn van toeval, pech of een gestoord brein te simpel om plausibel te zijn. Zo leidde bijvoorbeeld de moord op Kennedy in 1963 tot vele speculatieve complottheorieën.
Dertig jaar eerder stak Marinus van der Lubbe, afkomstig uit Leiden, het gebouw van de Rijksdag in brand. Hij deed dit in zijn eentje. Hitler was vrij snel bij het brandende gebouw en merkte op te hopen dat dit het werk van de communisten was. Toen van der Lubbe toegaf communistische sympathieën te hebben was voor Hitler de zaak gauw beklonken. Hier was sprake van een communistisch complot en hij liet vervolgens een hoop communisten oppakken. Bovendien schaftte de Führer in het hele land de burgerrechten af en maakte een einde aan vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vergadering en persvrijheid. Het Derde Rijk ging van start. Met dank aan een gestoorde Leienaar.
Het duurde trouwens niet lang of er werd nóg een complottheorie gelanceerd: de nazi’s hadden zelf de Rijksdag in de fik gestoken. Het zou tot in onze eeuw duren voordat deze complottheorie ook nonsens bleek.
Overigens speet het de Führer geen moment dat de Rijksdag volledig was uitgebrand. Twee jaar eerder had hij in een interview al gezegd: ‘Hoe eerder dat praathok wordt afgebrand, des te sneller zal het Duitse volk bevrijd zijn van buitenlandse invloeden.’
Een veel omvangrijker en ingrijpender complottheorie is de gedachte dat de Joden bezig zijn de heerschappij over de volken over te nemen en alle niet Joden uiteindelijk tot slaaf te maken. Men mag hierover de wenkbrauwen optrekken, maar dan is het verhelderend ‘De protocollen van de wijzen van Sion’ te lezen. Hierin wordt het Joodse complot uiteengezet. Het manifest zou in 1897 tijdens het Eerste Zionistische Congres in Basel.in het geheim zijn opgesteld. Het was echter een van oorsprong Russisch provocatief geschrift, dat uiteindelijk een klimaat schiep waarin de genocide van de Europese Joden mogelijk werd. Hoewel sommige nazi’s doorhadden dat ‘De protocollen’ pure verzinsels waren, deed men dit af met: ’Ik geloof in de innerlijke waarheid en niet in de feiten’.
In Het nazisme en complottheorieën wordt haarfijn de onzinnigheid van de fascistische waandenkbeelden uiteengezet. Het vervelende is dat veel mensen liever een ingewikkelde theorie aanhangen dan een eenvoudige voor de hand liggende. Een hoge nazi die betrokken was bij de moord op Russische Joden merkte op dat de Joden volgens hem nooit de wereldheerschappij zouden kunnen veroveren Hij had immers tot zijn verbazing gemerkt dat de Joden er niet eens een geheime inlichtingendienst op na hielden. Hij had die ‘sluwe Aziaten’ hoger ingeschat.
Net als bij het geval Van der Lubbe staat het vast dat Rudolf Hess geheel op eigen gezag naar Engeland was gevlogen om een vredesvoorstel te doen. Voor het paranoïde brein is het onaanvaardbaar dat Hess zonder steun uit de nazi-hiërarchie vele proefvluchten kon maken in een Messerschmitt om vervolgens een idiote vlucht naar Schotland te ondernemen. Als Hitler het niet zelf was, dan had Heydrich er wellicht achter gezeten. Misschien had Heydrich het eerste stuk wel met hem meegevlogen. Het zou niet bij deze complottheorie blijven.
Auteur
Sir Richard John Evans (1947) is een historicus die zich speciaal heeft gericht op Duitsland. Hij was onder meer hoogleraar in Cambridge. Evans is auteur van bijna twintig boeken waaronder zijn driedelige The Third Reich Trilogy die werd geprezen als briljant en magistraal. Ook in Het nazisme en complottheorieën laat hij zich niet onbetuigd.
Een complottheorie die Duitsland lang zal bezig houden is die van de ‘Dolk in de rug’.. De theorie dat Duitsland de Eerste Wereldoorlog verloor vanwege linkse invloeden op het beleid, terwijl het duidelijk is dat het Duitse leger vanaf 1917 geen partij was voor de eindeloze stroom Amerikaans personeel en hun materieel. De geallieerden beschikten over gigantische aantallen tanks terwijl de Duitsers er maar twintig hadden. De Duitse legerleiding, die niet kon verkroppen dat ze gewoonweg waren verslagen, lukte het tientallen jaren de schuld af te schuiven op vermeende disloyaliteit van het Duitse volk.
Het boek eindigt met een fiks aantal complottheorieën als zou Hitler geen zelfmoord hebben gepleegd in zijn Berlijnse bunker, maar was gevlucht of ontvoerd om elders samen met Eva Braun gelukkige jaren door te brengen. Niets blijkt te gek. Zo zou Hitler in een onderzeeër naar Japan of Argentinië zijn gevlucht, maar ook werd hij in de straten van Dublin in een jurk gesignaleerd.
U moet het beslist maar eens gaan lezen en wees niet bezorgd het zoveelste sensatieromannetje in de handen gefrommeld te krijgen. Het boek is geschreven door een onverdachte wetenschapper van naam en voorzien van 50 pagina’s bronnenverwijzingen en documentatie. Er wordt niemand een oor aangenaaid.
Richard J. Evans – Het nazisme en complottheorieën. De paranoïde verbeelding en het Hitler-tijdperk. Vertaald uit het Engels (The Hitler Conspiracies. The Third Reich and the Paranoid Imagination) door Robert Neugarten. ISBN 978-90-003-6990-4, 432 pagina’s, € 27,99, Amsterdam: Uitgeverij Het Spectrum 2020.