Twee tegenpolen
Robbert, een beveiliger, en Roman, een reclamemaker, zijn elkaars tegenpool, maar als hun levenspaden elkaar kruisen vullen ze elkaar aan.
Een lijvige roman van 476 pagina’s. Maar bij samenvatting gaat het om een vrij mager verhaal. De omvang wordt veroorzaakt door de vele onderbrekingen in de twee verhaallijnen: het verhaal van Roman en het verhaal van Robbert en tenslotte het deel waarin de twee personages samenwerken, de een als lijsttrekker van een nieuwe partij en de tweede als zijn bewaker en chauffeur. De onderbrekingen zijn zeer verschillend. Opeens zitten we in de schrijversvakschool met korte teksten, probeersels en aanwijzingen. Regelmatig worden ook korte moppen verteld en tegeltjeswijsheden. Soms zelfs een opvallende: Iedere ziekte neemt de ruimte die je eraan toestaat.
Soms wendt de schrijver zich rechtstreeks tot de lezer. Hij verontschuldigt zich meermalen voor zijn onderbrekingen met woorden als: Dit is geen afdwalen. Dit zijn verhalen die ook verteld moeten worden; Lees je dit boek langzamer dan andere teksten? Wat zegt dat over dit boek? Wat zegt dat over die andere teksten? Wat zegt ’t over jou?; Oeps! Dit hoofdstuk kan er wel uit. Heel absurd is dat soms stukken tekst worden weergegeven waarvan alle letters zijn doorgestreept. Het lijkt erop dat alle notities en verbeteringen uit zijn oorspronkelijke tekst in de roman zijn opgenomen om de lezer inzicht te geven in het schrijfproces.
Auteur
Martijn Knol (1973) was cabaretier en reclamemaker. In 2003 verscheen zijn eerste roman De duiker. Daarna de romans: Aphimar, een romantische tragedie en Alles kan kapot. Daarnaast schrijft hij korte verhalen, essays, blogs en kritieken. Hij was ook redacteur van het literaire blad Tirade.
De twee mannelijke hoofdpersonen zijn zeer verschillend. Roman is een creatieve, succesrijke reclameman. Het verhaal begint met een faillissement, maar in recordtijd leidt hij weer een zeer goed lopend reclamebureau. Hij is wat excentriek: altijd fel gekleurde spotschoenen en T-shirts met afbeeldingen van dieren. Zo kleedt hij zich ook als hij klanten bezoekt later in de Tweede Kamer. Af en toe vertoont hij extreem gedrag. Zo weigert hij de dementie van zijn moeder te erkennen en haar arts wordt getrakteerd op een enorme scheldkanonnade. Tegenover zijn vrouw simuleert hij een ernstige ziekte om weer aandacht van haar te krijgen. Verrassend is zijn optreden als politicus. Hij is ijzersterk in het debat. Zijn interview door een journalist is een hoogtepunt in het boek.
Robbert is een oud-commando die werkt als veiligheidsbeambte bij een warenhuis. Hij kan agressief reageren. Zo slaat hij de ex van zijn vriendin in elkaar. Veel moeite doet hij om een pistool te bemachtigen. Aan het slot speelt hij daar een vreemd spelletje mee. Hij wisselt snel van relatie. Bij Laura wil hij een kind. Zij heeft geen behoefte daaraan en het wordt nogal een kwestie. Bij Roman solliciteert hij voor chauffeur/bewaker en wordt direct aangenomen. Hun verhouding blijft zakelijk, er ontstaat geen vriendschapsband. Het verhaal van hun samenwerking blijft heel mager. De tekst op de cover belooft daar meer over.
De schrijver is er goed in geslaagd de reclamewereld te beschrijven. Alleen de ontwikkeling van een faillissement naar een nieuw bureau gaat wel heel snel. Wat ook goed wordt beschreven is de verkiezingsstrijd. Roman heeft een partij opgericht die wars is van alle conventies. Het gaat duidelijk om een populistische partij. We herkennen veel van de opvattingen en uitspraken van Baudet.
Knol is een heel goede schrijver. Zijn stijl is in bepaalde gedeeltes opvallend goed. Hij is een goed observator die wat hij waarneemt heel goed verwoordt. Helaas zijn hiernaast de korte onderbrekingen met simpele zinnetjes en soms wordt hij plat, zeker als het over seks gaat.
We hebben te maken met zeer uitzonderlijke roman. De teksten gericht aan de lezer zijn bijna uitdagend. Hij veronderstelt afwijzingen, maar dat interesseert hem kennelijk niet. Zelf noemt hij het ook een vreemd boek. Toch wel ’n krankjorum boek! Superlijp dit. Hij wilde geen conventionele roman. Is dit boek prettig voor de lezer? Het laat zich niet gemakkelijk lezen. De vele tussenvoegsels zijn ook meestal niet interessant. Soms zijn ze geestig, soms irritant. Je kunt het beschouwen als een interessant experiment. Maar wat is de winst van deze opzet? De schrijver vond de vorm kennelijk belangrijker dan de inhoud, de oude ‘vorm en vent’ kwestie. Dus graag de volgende keer een echte roman waarin Knols schrijftalenten ten volle uitkomen.
Een interessant literair experiment.
Martijn Knol – De lange adem. ISBN 978-90-284-2742-6, 476 pagina’s, € 29,99. Amsterdam: Wereldbibliotheek 2020.