Het boek van vergeten woorden

Elk woord verdient een eigen plaats, al is het maar in een hoekje

Voor Esme zijn woorden schatten.

Elke dag zit de kleuter Esme Nicoll in het scriptorium onder de tafel. In deze ruimte werken haar vader en andere geleerde mannen aan de totstandkoming van de Oxford English Dictionary. Dagelijks komen er per post tientallen nieuwe suggesties binnen voor woorden die een plek in dat woordenboek moeten krijgen. Soms valt die eer hen te beurt, maar lang niet altijd. Dan wordt het strookje papier met dat woord in het vuur gegooid. En, en daarop aast Esme, er valt ook wel eens een afgekeurd woordstrookje van de tafel af. Die strookjes verzamelt zij. Ze leert lezen en schrijven. Iedere verjaardag mag ze een woord kiezen, dat vader haar dan uitlegt. Deze verjaardagswoorden worden in een apart mapje bewaard.

Als Esme met Lizzie, de hulp in huis en later haar grote vriendin, naar de markt gaat hoort ze dat de marktvrouwen een heel eigen woordenschat hebben. Ze gebruiken woorden die de mannen uit het scriptorium ongeschikt vinden: te platvloers, te weinig keurig… Woorden als ‘sombie’, of straatmadelief, ‘kut’ of ‘klote’. Esme schrijft de woorden op eigen strookjes. Ze bewaart ze met de afgekeurde woorden in een koffer op Lizzies kamer.

Esme’s moeder is bij haar geboorte gestorven, haar vader heeft het nog vaak over haar. Als Esme bijvoorbeeld gaat menstrueren en in tranen, doodsbang, bij haar vader komt, zegt hij : ‘Iris had geweten wat je doen moest.’ Gelukkig weet Lizzie dat ook. Langzaam maar zeker ontdekt Esme dat een woord ook nog verschillende betekenissen kan hebben als het door verschillende mensen wordt uitgesproken. Zo is voor vader ‘Iris’ zijn diep betreurde vrouw, voor Esme is ‘Iris’ een dode moeder die ze nooit gekend heeft, voor lievelingstante Ditte is het een oude vriendin en voor weer anderen is ‘iris’ een gewone blauwe bloem. ‘Woorden’, zegt haar vader ‘zijn de instrumenten voor de verrijzenis.’ De vroegwijze Esme kan dat alleen beamen: Toen ik werd geboren ging Iris dood. Maar wanneer we over haar praten komt ze weer tot leven. Reden te meer om woorden niet te gemakkelijk in het vuur te gooien. De marktvrouwen die ‘onnette’ woorden gebruiken moeten, zo vindt Esme, evenzeer voortbestaan als Iris. On-woorden bestaan niet. Ze besluit een eigen woordenboek te maken met deze vrouwenwoorden. Die opdracht gaat haar leven vervullen.

Auteur

Pip Williams is geboren in Londen, groeide op in Sydney en woont nu in Adelaïde Hills. Ze debuteerde op 15-jarige leeftijd met een gedicht dat in Dolly werd gepubliceerd. Na haar huwelijk besloten zij en haar partner Shannon hun droom te volgen en op het platteland in Italië te gaan wonen, op zoek naar la dolce vita. Ze gaan met hun kinderen naar Toscane. Zij werden wwoofers: Willing Workers on Organic Farms. Het werd tóch niet wat zij gehoopt hadden. Ze keerden terug en Pip schreef over hun avontuur One Italian Summer.

Voor deze historische roman dook de auteur in de archieven van de Oxford English Dictionary. Ze spitte de ontstaansgeschiedenis uit van het jarenlange werken aan ’s werelds beroemdste woordenboek en weefde daar een romantisch, ontwapenend en adembenemend verhaal doorheen.

Zo zijn Esme’s tantes Ditte (Edith) en Beth (Elisabeth) Thompson inderdaad twee zussen geweest die gedurende de ontstaansgeschiedenis van het woordenboek wekelijks talloze brieven stuurden: van suggesties voor woorden óf van voorbeeldzinnen die de auteurs van het woordenboek konden gebruiken als voorbeeld bij hun omschrijving. Zij zorgden samen voor vijftienduizend voorbeeldzinnen alleen al voor de letters A en B. De werkers in het scriptorium waren jarenlang alleen maar mannen, maar onder de medewerkers van buitenaf zaten heel veel vrouwen en hun bijdragen werden zeer gewaardeerd. Tante Ditte helpt Esme als ze in nood verkeert.

Dit boek bevalt het verzonnen levensverhaal van Esme Nicoll én de officiële ontstaansgeschiedenis van het woordenboek OED. ‘Dat woordenboek is, net als de Engelse taal, een werk in uitvoering’, besluit de schrijfster.

Dit is een buitengewoon boek. Schitterend geschreven met fraaie taalvondsten (als een warm mes in de boter sneden ze door de menigte heen), vrolijk, ontroerend, opmerkelijk. Wie gevoel voor taal en woorden heeft zal genieten van deze verrukkelijke historie.

Pip WilliamsHet boek van vergeten woorden. Vertaald uit het Engels (The Dictionary of Lost Words) door Marjet Schumacher. ISBN 978-90-443-5977-0, 461 pagina’s, €22,99. Amsterdam: The House of Books 2020.

Dit bericht is geplaatst in Alle Boeken, Fictie, Taal. Bookmark de permalink.