De jaren 1942-1944 van Bonhoeffer met Maria
In 1942 ontmoet de theoloog Dietrich Bonhoeffer de achttien jaar jongere Maria von Wedemeyer. Ondanks het grote leeftijdsverschil bloeit er tussen hen een grote liefde op. Door de oorlog heeft deze geen toekomst.
Dietrich Bonhoeffer (1906-1945) kende Maria, de kleindochter van een vriendin, reeds toen ze een klein meisje was. Nu is ze een achttienjarige aantrekkelijke vrouw. Ondanks de tegenwerking van haar moeder en de omstandigheden ontstaat er een diepgaande liefdesrelatie. Juist als ze elkaar de liefde hebben verklaard en zij zich als verloofd beschouwen wordt Dietrich gearresteerd voor hoogverraad. Na een heftig begin met lange verhoren, worden de teugels wat gevierd en mag Dietrich bezoek ontvangen van zijn ouders en later ook van Maria. Ze bezoekt hem zeventien keer. We leren Bonhoeffer kennen als verzetsman en als gevangene die zijn medegevangenen geestelijk ondersteunt. We hebben te maken met een roman, maar op een kleine uitzondering na is het boek gebaseerd op feiten.
Auteur
Amanda Barratt is een succesrijke Amerikaanse schrijfster van vooral historische romans. Eén van haar eerste boeken ging over Jane Eyre. Ze is lid van the American Christian Fiction Writers. Met haar boeken hoopt ze dat ze haar lezers tot geloof kan brengen. Dit boek over Bonhoeffer, waarvoor ze grondig onderzoek heeft verricht, is het eerste van haar dat in Nederland verschijnt.
Er bestaan al talrijke boeken over Dietrich Bonhoeffer. Heeft deze roman daaraan nog iets toe te voegen? Dan is er nog de wat sentimentele titel waardoor Bonhoefferkenners, die gewend zijn aan degelijke studieboeken, wellicht afgeschrikt worden. Wie het waagt ondanks alle vooroordelen dit boek te lezen wordt zeker beloond, want deze roman die maar weinig fictie bevat geeft zeker nieuw inzichten. Afgezien van de hopeloze liefde komen ook de verzetsdaden van Bonhoeffer naar voren en wordt zijn tijd in de gevangenis indrukwekkend beschreven. We hebben het meestal over de theologie van Bonhoeffer. In dit boek zien we zijn geloofspraktijk. Wat betekende geloof voor hem en wat kon hij betekenen voor medegevangenen?
Dit verhaal begint met een bezoek aan Zweden. Een organisatie die zich ‘de samenzwering’ noemt bereidde een aanslag voor op Hitler. In Zweden hoopte Bonhoeffer op contacten met de Engelse regering. Met name Churchill moest op de hoogte gebracht worden van de aanslag. Met dat doel reisde hij ook naar Rome. Hij smokkelde ook nog zeventien joden naar Zwitserland. Bonhoeffer was een actief lid van de samenzwering. Tot twee keer toe ging het om een bomaanslag op Hitler. De tweede keer zou kolonel von Gersdorff een bom in zijn jaszak steken en die laten ontploffen in de nabijheid van Hitler, eigenlijk moord en zelfmoord. Hij vraagt Dietrich: Zal God genadig zijn voor mijn ziel? Deze verklaart hem dat er voor hem zeker genade zal zijn. Vervolgens bidt hij met hem.
In de gevangenis toont Bonhoeffer wat zijn geloof waard is. Opvallend is dat hij nooit angst vertoont: niet voor zijn ondervragers, maar ook niet voor de hevige bombardementen waarbij zij als gevangenen als ratten in de val zitten. Hij biedt troost, maar helpt ook gewonden te behandelen. Opvallend vaak gaat Bonhoeffer in gebed. Nooit beklaagt hij zich of vraagt hij om concrete oplossingen. Wat hij doet dat is alles loslaten en zich toevertrouwen aan God. Hij vertrouwt erop dat God hem kracht geeft. Bang voor de dood is hij niet, want de dood is niet het einde. Zijn manier van troosten en zijn geloofsopvatting blijkt bijvoorbeeld in een brief aan Maria, toen nog niet zijn verloofde. Na haar vader was ook haar broer Max gesneuveld. Ze was erg op Max gesteld en ontroostbaar. Dietrich schreef haar dat ze zich moest overgeven aan God en dan zeker steun zou krijgen. We leren Bonhoeffer hier kennen als een man die consequent vanuit zijn geloof leeft en het daardoor volhoudt.
Het is mooi om te volgen hoe de liefde tussen Dietrich en Maria heel geleidelijk ontstaat. Aanvankelijk kijkt ze erg op tegen deze geleerde en veel oudere man. Maar steeds meer ziet ze in hem de mens en niet de theoloog. Haar moeder is fel tegen deze verhouding. Ze weet dat Bonhoeffer in het verzet zit, een gevaarlijke situatie. Na het verlies van haar man en haar zoon is ze bang voor een nieuw verlies. Maria is een spontaan en origineel meisje dat haar eigen weg gaat. Als een soort ‘dienstplicht’ werkt ze in een gezin. Het huis is vlak naast een strafkamp. Stiekem geeft ze af en toe wat eten aan een Russische krijgsgevangene, een levensgevaarlijke handeling. Bij haar bezoeken aan de gevangenis toont ze ook veel moed. Helaas komt Dietrich niet vrij en gaat hij naar een kamp waar hij al na één dag wordt opgehangen. Maria vertrekt naar Amerika en trouwt tweemaal. Bonhoeffer bleef de liefde van haar leven. Vlak voor haar dood in 1977 gaf ze de briefwisseling met Dietrich aan haar zuster die ze als Bruidsbrieven uit de cel liet uitgeven. Ze vormden een belangrijke bron voor dit boek. De titel is de aanhef van een brief.
Een bijzonder waardevolle roman. Ongetwijfeld leren we Bonhoeffer door dit boek veel beter kennen. We maken hem mee met zijn familie en vrienden, maar ook met zijn verzetskameraden. Het is opvallend dat wel drie familieleden tot dezelfde verzetsgroep behoorden: Klaus Bonhoeffer een oudere broer, Rüdiger Schleicher een zwager en Hans von Dohnanyi ook een zwager en tevens een goede vriend. Allen werden ter dood gebracht. De stijl is soms wat zoetig en het geloofselement is wel heel vaak aanwezig. Dat had wat minder gekund. De grootste verdienste van het boek is de manier waarop Bonhoeffer is geportretteerd. Wat een bijzonder mens! Zo kenden we hem nog niet.
Amanda Barratt – Dietrich, mijn liefste. Vertaald uit het Engels (My Dearist Dietrich) door Jaap Slingerland. ISBN 978-90-297-2926-0, 416 pagina’s, € 22,99. Utrecht: Kok Boekencentrum 2020.