1941
Richard Sorge was als Russisch spion een spin in het web. Hij wist dat de Duitsers Rusland zouden binnenvallen, maar Stalin geloofde hem niet.
Na een nacht doorzakken met een vriend, waarna de Russische spion nog een fles whisky achterover sloeg, klom Dr. Richard Sorge op zijn motorfiets. Hij reed op één van de zwaarste en snelste modellen op de markt, een Zündapp K500 uit 1934 met een tweecilinder boxermotor. Stom dronken racete hij met zijn 180 kilo zware monster van 498cc over een onverharde weg. Net voorbij de Amerikaanse ambassade verloor hij de macht over het stuur en knalde in volle vaart tegen een stenen muur.
In het ziekenhuis was Sorge nauwelijks nog bij bewustzijn. Zijn kaak was verbrijzeld en hij had diverse fracturen. Hij hield zich wakker en liet zijn partner Clausen komen die hij nog net in zijn oor kon fluisteren: Maak mijn zakken leeg! Clausen vond in het bebloede jasje een hoop dollars en een aantal belastende inlichtingenrapporten en ander compromitterend materiaal wat hen de kop had kunnen kosten. Pas nadat Clausen met de contrabande was vertrokken zakte de meesterspion Sorge weg in een coma. Het was zaterdag 14 mei 1938.
Richard Sorge (1895-1944) was zoon van een Duitse vader en een Russische moeder. Ze verhuisden in 1898 van Rusland naar Berlijn. In 1914 meldde hij zich vrijwillig voor militaire dienst. Hij raakte tweemaal gewond. De laatste keer verloor hij drie vingers en werden beide benen kapot geschoten. Hij zou zijn hele leven mank blijven lopen.
Na de Eerste Wereldoorlog werd Sorge aanhanger van het communisme, was daarin erg actief en begon aan een journalistieke loopbaan. Nadat de communistische opstand van 1919 (Spartakusopstand) op een mislukking was uitgelopen geraakte de beweging in Duitsland in het slop. In 1924 verhuisde Sorge naar Moskou waar hij werd opgeleid tot spion.
In 1929 ging hij naar Shanghai om onder de dekmantel van zijn journalistieke werk spionage te bedrijven. In 1933 keerde hij terug naar Europa en ging naar Duitsland om zich daar voor te doen als aanhanger van de nazipartij. Onder deze dekmantel vestigde Sorge zich in 1937 in Tokio. Daar infiltreerde hij als ‘nep-nazi’ in kringen van de Duitse ambassade, kreeg hij toegang tot alle geheime berichten vanuit Berlijn en kon zo Moskou op de hoogte houden van wat Hitler bekokstoofde. Ook drong hij door tot de hoogste regionen van de Japanse regering en kende dus precies het buitenlands beleid van dat land.
Richard Sorge was een meester-veinzer. Hij kon iedereen met zijn innemende uitstraling voor zich winnen en met zich op sleeptouw nemen, meestal gepaard gaande met de consumptie van grote hoeveelheden alcohol. Ook was hij onweerstaanbaar voor vrouwen. Dat kon voor zijn werk als sovjet spion belangrijk zijn. Vooral als je daarmee bijvoorbeeld Helma Ott tussen je lakens krijgt en Helma de vrouw is van de Duitse ambassadeur. Een meester-bedrieger die vooral met drank menigeen om zijn vinger wond. Drank die hem in 1938 ook bijna fataal werd.
Auteur
Owen Matthews (1971) is een Brits schrijver en historicus. Hij werd internationaal beroemd met zijn boek Stalin’s children. Dit boek is gelukkig voor onze taal ontsloten.
Richard Sorge had met zijn berichten aan Stalin niet altijd het gewenste effect. Zo weigerde de dictator te geloven dat de Duitsers in juni 1941 Rusland zouden binnenvallen. Gelukkig voor Stalin geloofde deze wel dat Japan geen heil zag in een aanval op Siberië waardoor hij de daar gelegerde troepen kon inzetten tegen de Duitsers.
Ook ontdekte Sorge waarom Japan besloot wel Amerika aan te vallen en met de raid op Pearl Harbour op 7 december 1941 de Tweede Wereldoorlog volledig in gang zette. Echter, op dat moment was hij door de Japanners al ontmaskerd als Russische spion. In 1944 zou het luik onder zijn voeten openen en trok de strop hem naar tijdelijke vergetelheid.
Omdat Stalin wist dat het negeren van Sorges inlichtingen groot militair verlies had betekend, vond hij het allang best dat deze werd opgehangen. Een levende Sorge zou voor hem een lastige getuige zijn geweest.
Pas in 1964 werd Richard Sorge postuum onderscheiden als Held van de Sovjet-Unie.
Een adembenemend verslag van waar gebeurde spionage.
Owen Matthews – De onfeilbare spion Richard Sorge, Stalins geheim agent. Vertaald uit het Engels (An Impecable Spy Richard Sorge, Stalin’s Master Agent) door Roelof Posthuma. ISBN 978-90-468-2120-6, 448 pagina’s, € 27,99. Amsterdam: Nieuw Amsterdam 2019.