Strijd zonder winnaars
Hoe het Noord Ierse conflict in de vorige eeuw niet werd opgelost.
Tussen de jaren zestig en de Goede Vrijdag-overeenkomst in 1998 werden in Noord-Ierland bijna 4000 mensen gedood. Gewelddadige spanningen laaiden op tussen voornamelijk katholieke republikeinen die eenwording van Noord-Ierland met de Republiek Ierland zochten en een mix van protestantse paramilitairen, politie en Britse strijdkrachten, die zich tegen hen opstelden. Mensen stierven in schietpartijen, rellen en bombardementen. Ze werden gedood tijdens interne gevechten, tijdens het bewaken van militaire posten of terwijl ze hun dagelijks leven in Belfast doorbrachten.
Een aantal mannen en vrouwen die beschouwd werden als verklikkers of te weinig de katholieke zaak leken toegedaan, werden ontvoerd en geëxecuteerd. Zoals een alleenstaande moeder van tien kinderen Jean McConville die in 1972 voor de ogen van haar kinderen uit haar huis werd weggesleept. Haar kinderen die in hun jeugd door een hel zouden gaan, zagen 31 jaar later haar stoffelijk overschot terug.
Auteur
Patrick Radden Keefe (1976), een Amerikaanse schrijver en onderzoeksjournalist, heeft een grote prestatie geleverd om het 50-jarig conflict van Noord-Ierland te vertellen via persoonlijke verhalen. Het is een aangrijpende en diepgaande menselijke verklaring van een verleden dat nog steeds de toekomst ontkent.
Dit boek is geen fictie, geen roman. Jean McConville was immers een echte persoon, net als haar kinderen. In Chili verdwenen onder Pinochet drieduizend mensen en in Argentinië onder Videla dertigduizend vermisten. In het piepkleine Noord-Ierland telde men zestien vermiste personen. Maar voor de betrokkenen was het een drama. Keefe is een begenadigd verteller die de personages van deze tragedie voor ons neerzet als mensen van vlees en bloed.
Zoals de gedreven Dolours Price, lid van de IRA, wanneer ze uiteindelijk in de gevangenis in hongerstaking gaat en gedwongen wordt gevoed door een dunne rubberen slang. Het is schokkend. Maar misschien bofte ze nog want heel wat anderen stierven door uitputting achter tralies. Niet lang nadat de zussen Price hun hongerstaking hadden beëindigd gaf de World Medical Association een verklaring uit en merkte dwangvoeding aan als onethisch.
Langs de verhaallijnen ontspint zich de schrijnende geweldcurve nadat op 30 januari 1972, Bloody Sunday, in Derry veertien ongewapende jongens en mannen door Britse soldaten werden neergeschoten. Ze hielden een verboden, maar vreedzame demonstratie tegen de opsluiting van katholieke Ieren in Noord-Ierland. Hiermee escaleerde het conflict dat was ontstaan na de onafhankelijkheid van Ierland (1921) en de Ierse Burgeroorlog (1922-1923).
Hoofdrollen aan de katholieke republikeinse zijde worden weggelegd voor de zusjes Dolours en Marian Price en Brendan Hughes als iconen van de IRA, onderhandelaar Gerry Adams die de politieke vleugel vertegenwoordigde en Frank Kitson de bevelhebber van de Britse strijdkrachten die als opdracht had het oproer te bestrijden.
Na het Goede Vrijdagakkoord van 1998 werden de wapens neergelegd, maar een conflict zonder winnaars is natuurlijk niet voorbij met een paar handtekeningen. Vele jaren volgden waarin de geslagen wonden langzaam of niet heelden.
In 2016 kozen de Britten ervoor uit de EG te stappen. Daarmee krijgt de Noord-Ierse kwestie opeens een heel nieuwe dimensie. Alle bewoners van het Ierse eiland vinden het ondenkbaar dat de nu open grens tussen de Ierse Republiek en Noord-Ierland weer wordt als vroeger. Een Brexit zou wel eens onverwachte gevolgen kunnen hebben.
Dit boek is een behartigenswaardig document dat alle aandacht verdient.
Patrick Radden Keefe – Zeg niets. Moord en verraad in Noord-Ierland. Vertaald uit het Engels (Say Nothing. A True Story of Murder and Memory in Northern Ireland) door Hans E. van Riemsdijk. ISBN 978-90-468-2527-3, 496 pagina’s, € 29,99, 2019. Amsterdam: Nieuw Amsterdam 2019.