LeesKost

Solidair met Sarajevo

Een intellectuele vriendschap.

Het Stravinsky-spel gaat over een bijzondere vriendschap: hecht en intellectueel. Susan Sontag en Cody Garner werden bevriend in hun pubertijd. Ze waren beiden zeer intelligent en leergierig. In Los Angeles ontmoetten ze Stravinsky en Thomas Mann. Later gingen ze hun eigen weg, maar hielden contact. Cody krijgt een relatie met de acteur Levi. Als deze aids krijgt en stervende is vertrekt Cody naar het in oorlog verkerende Sarajevo. Susan Sontag was daar om met een aantal acteurs te werken aan een toneelstuk. Cody gaat haar assisteren. De  omstandigheden zijn heel gevaarlijk en primitief.

Auteur

Arthur Japin (Haarlem, 1966) is een Nederlandse acteur en schrijver. Hij volgde een opleiding aan de toneelschool en de kleinkunstacademie. Hij speelde enkele jaren toneel en in 1987 begon hij te schrijven. Bekende werken: De zwarte met het witte hart, De droom van de leeuw, Een schitterend gebrek (Libris Literatuurprijs), De overgave, Vaslav, Maar buiten is het feest.

In een uitgebreid nawoord vertelt de auteur dat zijn roman voor een groot gedeelte op ware feiten berust. Susan Sontag was een beroemde schrijfster en regisseur. Benjamin Moser, partner van Japin, schreef een uitgebreide biografie over haar. Veel van de beschreven gebeurtenissen zijn echt gebeurd, zoals de vriendschap met de voormalig kinderacteur met wie ze Thomas Mann bezocht. Ook de periode in Sarajevo berust op echte gebeurtenissen. Alleen de romanfiguur Cody Garner is een verzonnen personage.

De romanfiguur Susan is een wonderlijke vrouw. Ze lijkt autistisch, is erg intelligent en kijkt neer op minder intelligente mensen. Ze leest moeilijke boeken uit de wereldliteratuur. In Cody ziet je haar evenbeeld. Hij wordt door haar in contact gebracht met de grote schrijvers. Hij moet van haar direct al een boek van Schiller lezen. Het wordt een hechte vriendschap, geen liefdesrelatie. Het is bijzonder dat Susan ook zelfkritiek heeft. Ze neemt zich vaak voor aardiger te zijn voor haar medemensen. Ze maakt een lijstje om empathischer te worden, daarop stond onder andere: Genereuzer zijn, Aandachtiger zijn, Bezorgder zijn, Zorgzamer zijn, Geïnteresseerder zijn, Gevoeliger zijn. Haar behoefte om goed te doen kwam heel duidelijk naar voren toen ze naar het in oorlog zijnde Bosnië ging om te regisseren in Sarajevo.

Hoewel Susan Sontag de hoofdpersoon is, wordt het verhaal het meest vanuit het perspectief van Cody Garner verteld. Boeiend is zijn vriendschap met Susan. Hun honger naar literatuur en kunst veroorzaakt een zoektocht in Los Angeles die hen voert langs boekhandels, bibliotheken, musea en theaters. Ze verzinnen het Stravinsky-spel. De vraag is hoeveel tijd van je eigen leven wil je opofferen om Stravinsky een langer leven te bezorgen zodat hij nog meer kunst zou kunnen scheppen. Een apart hoofdstuk gaat over Cody’s relatie met Eli Marshall, een jonge acteur. Ze hebben een innige liefdesrelatie. Eli krijgt aids. Het verloop van de ziektegeschiedenis wordt uitvoerig beschreven. Het is ontluisterend als Cody Levi niet blijft verzorgen, maar hem in de steek laat.

Indrukwekkend zijn de hoofdstukken die zich afspelen in Sarajevo. Deze Bosnische hoofdstad werd belegerd door het Servische leger. Vanuit de omringende bergen werd er gebombardeerd en geschoten. De afstand van de stad tot de Serviërs was slechts 500 meter. Scherpschutters, snipers genoemd, schoten op alles wat bewoog. De bewoners zaten zonder elektriciteit, water en voedsel. Japin heeft deze omstandigheden heel indringend beschreven. We beleven alles mee met Cody. Ontroerend zijn de toneelrepetities geleid door Susan en Cody. Ze spelen Wachten op Godot van Samuel Becket. Een toepasselijk stuk want de mensen in Sarajevo wachten ook zonder dat ze enig uitzicht hebben. Onder zeer primitieve omstandigheden worden tien voorstellingen gespeeld: geen spotlights, maar kaarsen.

Een indrukwekkende roman

Arthur Japin – Het Stravinsky-spel. ISBN 978-90-295-4290-6, 275 pagina’s, € 24,99. Amsterdam: De Arbeiderspers 2024.

De reis van het dode lichaam

Professionals over ‘hun’ plaats delict.

Er zijn dingen die je nooit vergeet, die een onuitwisbare indruk achterlaten. De dood van een geliefd persoon, een ongeluk waarbij iemand betrokken is, een brand, misschien een diefstal. Gelukkig overkomen zulke dingen ons niet vaak. Maar er zijn mensen die beroepshalve dagelijks dergelijke dingen meemaken. Ze zijn arts, verpleegkundige, brandweerman, officier van justitie, politieagent, ambulancemedewerker, ze werken bij forensische opsporing, zijn bloedspoordeskundige, gespecialiseerd uitvaartverzorger of schoonmaker van een plaats delict… Allemaal specialisten die na een eerste 112-melding in de daaropvolgende werkzaamheden kunnen worden opgeroepen, zich naar een ramp-plaats begeven en daar dan aan de gang gaan. Ze kennen elkaar vaak onderling. Maar voor de buitenstaander – voor u en voor mij, de lezers van dit boek – zijn het onzichtbare mensen, bezig achter een roodwit afzetlint dat vreemden buitensluit. Al die specialisten doen ervaringen op waarover ze niet met vreemden spreken. Hooguit onder elkaar, om de spanning te verwerken. Maar ze worden er nooit gevoelloos van, en soms breekt de spanning ze op.

Linda Samplonius is getrouwd met een politieman. Ze weet wat zijn werk met hem doet. En ze besloot met dertien professionals te gaan praten over hun rol, over de emoties die zij ondergaan in hun ontmoetingen met de dood. De auteur schrijft in haar inleiding Tussen de regels door ontdek je de reis die het lichaam maakt na een onnatuurlijk overlijden. Het begint met de hulpverleners die als eersten ter plaatse zijn, bij die mensen kunnen we ons van alles voorstellen. Maar als er vermoeden of twijfel bestaat over de oorzaak van het overlijden komen er mensen die wij als leken niet aan het werk zien: de forensisch arts, de tactische recherche die sporen vastlegt, specialistische teams, al die mensen werken onder leiding van een officier van justitie. Geeft die het lichaam vrij, dan komt de gespecialiseerde uitvaartverzorger eraan te pas. Hij zorgt dat de overledene ‘toonbaar’ wordt voor de nabestaanden zodat die waardig afscheid kunnen nemen. En tot slot komt er iemand die de plaats delict weer schoonmaakt: weer spatzuiver. Als zij zijn geweest ziet niemand meer welke ellende zich heeft afgespeeld in de woning. Samplonius sprak met al die mensen. Zij vertelden haar allemaal welk geval het meeste indruk had gemaakt tijdens hun werkzame leven.

Auteur

Linda Samplonius (1984) is freelance journalist en schrijver. Op haar website voegt ze daaraan toe: ‘verhalenmaker, sparringpartner, denker, doener, moeder, hiker en salsadanser. Hobby: wandelen. Ze werkt onder meer voor RTL Nieuws en Intermediair, voor tijdschriften en krantenbijlages. Zij schrijft veelal over de menselijke verhalen achter het nieuws. Ze heeft een fascinatie voor true crime, dit boek valt daar zeker onder. Ze debuteerde in 2014 met de thriller Koelcel en schreef de verhalenbundel Het cadeau. Ze is getrouwd met een politieman en heeft twee kinderen.

In interviews naar aanleiding van dit boek geeft de auteur aan dat haar man in zijn vak stevig in zijn schoenen staat. Maar ook hij botst regelmatig met de realiteit van zijn werk en die van zijn dagelijks leven. En dát is nu juist het thema wat Samplonius in dit boek te berde brengt.

Zo spreekt ze een bloedspoordeskundige van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) die uren bezig was met een doodgestoken baby, terwijl hij zelf onlangs een zoontje had verloren. Dan komt zoiets veel harder aan. Een oud-ambulancemedewerker, Josef van der Maas, verwoordt treffend waar het op neerkomt, hoeveel een mens kan verdragen: ‘Het leven is een kerfstok, je moet alleen wel zorgen dat je hout overhoudt’. Hij vertelt dat hij een paar keer achter elkaar werd opgeroepen bij een wiegendood. En dat terwijl zijn vrouw net een miskraam had gehad. ‘Voor mij even geen dode baby’s meer’, zegt hij tegen de centralist. Zijn kerfstok was even te zwaar belast.

Een boeiend boek, uitstekend geschreven, Samplonius geeft blijk van een groot empathisch vermogen, gecombineerd met een flinke dosis respect voor de arbeiders-met-de-dood bij wie de dood soms onder de huid dreigt te kruipen omdat ellende nooit echt kan wennen.

Linda Samplonius – Achter het afzetlint. ISBN 9-789-026-364-96-9. 205 pagina’s, € 21,99. Amsterdam: Ambo | Anthos 2024.

Herinneringen aan de studententijd

Een spel met woorden.

Wie dit boek begint te lezen zal zich verbazen. De eerste bladzijde bevat één zin: Ik krijg een uitnodiging voor een herdenkingsbijeenkomst op 29 juni in café Blomsten. Op de volgende bladzijde staan drie regels tekst die een grijze achtergrond hebben. Later kom je erachter dat het gaat om een uitwisseling van apps. We krijgen met deze ‘roman’ dus een literair experiment voorgeschoteld. Verder lezend in de bladzijden met weinig zinnen en veel wit blijkt het toch te gaan om een verhaal dat met enige moeite te volgen is. Het verhaal heeft twee tijdlagen: het heden waarin de ‘ik’ schrijfster is en bezig is met een roman en waarin haar vriendin Mai een dochtertje heeft. De tweede tijdlaag beschrijft haar studententijd. Asta woonde met een aantal studenten in een studentenhuis. Hoofdpersonen zijn Asta, haar vriendin Mai en haar relatie August. August sterft tijdens een feest. Hij had een erfelijke hartafwijking.

Auteur

Tine Høeg (1985) is een Deense schrijfster die met haar debuutroman Nye Rejsende de prijs won voor het beste literaire debuut van het jaar. Ook haar romans De A van Asta en Sult werden genomineerd voor prijzen.

Het studentenleven wordt heel treffend beschreven, heel herkenbaar. Asta wordt door haar vriendin Mai geïntroduceerd in een studentenhuis waarin zeven andere studenten wonen. Ze geniet ervan dat ze voor het eerst zelfstandig is. Het studentenleven vindt ze spannend: haar eigen plankje in de koelkast, zelf boodschappen doen, de gezamenlijke maaltijden, de spelletjesavonden, de feestjes en de keukenvergaderingen. In de keuken hangen meerdere spreuken: draag je lot als een jasje; meer amour en minder merde; wij zijn het antwoord op de crisis. Op de keukendeur staat: het imperium van begeerte.

Op twee bladzijden met een minimum aan tekst geeft Asta een uiting van haar tevredenheid over haar studentenkamer. Een fragment:

ik voel een hemelse rust

mijn boekenkast

de rieten stoel en het bureau

de sleutel van de kamer

die ik in het rode schaaltje gelegd heb,                                                                                          dat wordt de vaste plaats voor de sleutel

een cactus in de vensterbank

een thuis. Mijn hand

die het glas heft

mijn boodschappen in de koelkast

Deze geconcentreerde vorm van spreken lijkt op poëzie. Heel sfeervol.

Mai woont al twee maanden in de studentenflat en heeft sinds anderhalve maand verkering met August. Het probleem is dat Asta ook verliefd wordt op August. De roman beschrijft op subtiele wijze enkele intieme momenten tussen Asta en August. De manier waarop dit verwoord wordt    met enkele woorden of zinnetjes in plaats van beschrijvingen maakt dat de inhoud heel sterk naar voren komt. Het wordt niet helemaal duidelijk hoe ver de intimiteiten tussen Asta en August gingen. Asta voelde zich erg schuldig tegenover Mai.

In het gedeelte dat in het heden speelt is Asta schrijfster. Het bestaat uit enkele korte teksten die handelen over haar schrijverschap, haar vriendschap met Mai en haar contact met haar moeder. Ze gaat naar een televisie-interview. Het gekke is dat ze schrijft over haar voorbereiding en heel gedetailleerd over de behandeling door de visagiste. Aan het eigenlijke interview wijdt ze maar enkele zinnen. Hilarisch is het stukje dat handelt over een optreden van haar in de aula van een middelbare school. Het is een grote ramp: de geluidsinstallatie hapert en haar optreden gaat slecht.

Ik aarzel en hakkel en laat lange stiltes vallen

de leraren blazen in hun koffiekopjes

de leerlingen slapen

ineens welt er woede op in mijn lichaam

wat is dit verdomme ook voor een vertoning                                                                                           dat ik hier een beetje de stand-upcomedian moet uithangen

teenagers naar de mond praten, parels voor de zwijnen!

Terwijl ik het liefst alleen maar wil schrijven

Een tamelijk groot stuk gaat over een verblijf in een schrijvershuis op het eiland Lolland. Midden in de tekst staat een appjes gesprek met haar vriendin: is het leuk in Lolland? Nou ja leuk ik schrijf. De appjes die de tekst even onderbreken hebben een leuk effect.

Is het ‘experiment’ met al die witregels geslaagd? Dat lijkt me wel. Veel wat er staat komt krachtig over. De schrijfster maakt het de lezer wel moeilijk. Zonder aanwijzing in de typografie wordt gewisseld van tijd en onderwerp. Er wordt niet aangegeven wie wat zegt, dat moet uit de context blijken. Paginanummers staan er soms wel en soms niet. Waarom? Het was wel bijzonder om kennis te maken met dit unieke en opmerkelijke boek, een leuke ervaring. Maar ik prefereer een boek waarin je lekker kunt doorlezen.

Tine Høeg – De A van Asta. Vertaald uit het Deens (Tour de chambre) door Adriaan van der Hoeven en Edith Koenders. ISBN 978-90-834-1195-8, 324 pagina’s, € 24,50. Amsterdam: Uitgeverij Koppernik 2024.