De eeuw van mijn eigenzinnige moeder
Voetballer schrijft voor zijn moeder.
Harmens moeder Lijtje gelooft er heilig in. Ze is ontzettend trots. Ze heeft eindelijk de zoon die ze altijd had willen hebben. De dag dat ik haar vertelde bij Ajax een contract te gaan ondertekenen was een moment dat zij nooit zou vergeten. Althans, dat vertelt zij aan Harmen.
‘U bent toch de beroemde zoon?’ vraagt een nieuwe medewerker van het verzorgingshuis aan mij. (…) Profvoetballer bij Sparta, daarna bij Ajax, bestuurder bij Ajax, trainer en scheidsrechter…’ (…) Alle bewoners van het huis van mijn moeder kijken mij bewonderend aan. Ik was geen illustrator meer, geen schrijver van kinderboeken. Ik was voetballer. En ze was blij. Dus wat zou hij haar blijdschap verstoren?
Met dit verhaal start Harmen van Straaten het boek ‘Lijtje’. Hij schrijft het voor zijn ‘lieve, gekke, ondeugende en niet altijd makkelijke ma.’ Lijtje, zijn moeder, is dement geworden. Altijd gewerkt, altijd zelfstandig, kinderen keurig opgevoed nadat ze de eerste alléén kreeg, brieven schrijvend aan koningin Juliana als iets in de wet haar niet beviel… die zelfstandige Lijtje is er niet meer. Ze leeft, maar ze leeft in vroeger tijden. In een zorgvilla, een verzorgingstehuis. En daar, omringd door lieve mensen, geeft ze haar leven nieuwe inhoud. Ze bedenkt verhalen waarin ze heilig gelooft: haar Harmen is voetballer bij Ajax geworden. En, ze had het eigenlijk stil moeten houden, maar ze heeft het tóch rondverteld: nu schrijft haar beroemde zoon zelfs een boek waarin zíj een rol gaat spelen. Want zíj levert hem de gekke verhalen over oude familieleden. En die verhalen schrijft hij op.
Haar zoon ruimt intussen met zijn zus moeders oude huis leeg. Ze stuiten op een kist met sepiakleurige foto’s. De meeste foto’s zijn van de familie van vader, één foto toont moeders familie, in vol ornaat aanwezig op een feest. Onbekende mensen, maar ondanks dat ze nooit contact hebben gehad weet Harmens moeder allerlei verhalen boven water te halen als ze via die foto in het verleden kijkt. Harmen gaat samen met Lijtje, zijn moeder, over vroeger praten. Als hij op bezoek komt bij ma wordt er eerst een half uurtje over de week bij Ajax gepraat, daarna duiken ze het verleden in. Lijtje heeft veel te vertellen. Hij haalt ook herinneringen aan zijn moeder op. Zo kleuren ze samen Lijtjes leven in. ‘Je was mijn mooiste baby,’ glimt ze. Harmen tempert: ‘Sst, laat de anderen het niet horen. Bovendien, mooi in de luier, lelijk in de sluier.’ Om daarna soepel over te springen naar wéér een vraag over vroeger, die Lijtje vertellend beantwoordt. Soms gaat hij met haar op pad. Ze bezoeken samen in Zutphen het geboortehuis van Lijtje. Daar komt de oorlogstijd plots boven water.
Auteur
Harmen van Straaten (1958) is auteur en illustrator. Hij startte in 1987 als illustrator van kinderboeken. Sinds 2000 schrijft en tekent hij zijn eigen prentenboeken. In 2000 was De straf zijn ‘dubbel-debuut’. Inmiddels is de dubbel-teller de 50 voorbij. Samen met zijn werk als illustrator komt hij op ruim 400 titels in binnen- en buitenland. In 2005 kwam de roman Wonderland uit, in 2006 Luchtacrobaten. Van Straaten kreeg meerdere prijzen, waaronder in 2001 een Gouden Appel op de Biennal of Illustrations Bratislava voor het prentenboek Een opa om nooit te vergeten geschreven door Bette Westera.
Harmen komt uit een echte tekenfamilie. Zijn oom Gerard van Straaten illustreerde jaren lang de Kameleonreeks. Zijn andere oom, Peter van Straaten, was cartoonist voor het Parool en is na zijn dood nog steeds beroemd via de jaarlijkse Zeurkalender.
Lijtje is een ontroerend mooi boek. Teder, lief, grappig, wondermooi geschreven. De liefde voor Lijtje klinkt erin door. Het boek is, zoals haar zoon zelf zegt: een monumentje voor ma, voor haar eigenheid en de vrijheid die ze wilde en pakte en die ze haar kinderen doorgaf. Een vrouw ook die van gedichtjes hield. Daarom citeer ik hier haar lievelingsgedichtje, dat Lijtje steeds opnieuw voordroeg:
‘Ik dacht dat ik een blad zag
Een afgevallen najaarsblad
Maar ik zag dat het een vlinder was
Een vlindertje dat op mijn pad kwam.’
Dit is een wondermooie vlinder van een boekje, van een liefdevolle zoon voor een moeder in het najaar van haar leven. Schitterend.
Harmen van Straaten – Lijtje. De eeuw van mijn eigenzinnige moeder. ISBN 9-789-400-5182-16. 143 pagina’s, € 20,-. Amsterdam: Lev. Uitgevers 2024.