Het leven van de ‘Vader des Vaderlands’
Nieuwe feiten over Willem van Oranje en de Tachtigjarige Oorlog.
Het zoveelste boek over Willem van Oranje. Is daar nog behoefte aan? Eerdere boeken over deze man werden vaak geschreven vanuit een bepaalde godsdienst of politieke richting: katholiek, calvinistisch, liberaal of links. Dit leidde niet tot een objectieve beschrijving. De auteur kon beschikken over veel nieuwe bronnen. Hij heeft geprobeerd slechts de feiten te laten spreken. Over het resultaat is hij heel bescheiden. Ik heb alleen maar opgeschreven hoe ik denk dat het zit.
In deze recensie van de zeer uitgebreide biografie leggen we de nadruk op bijzondere feiten.
Auteur
René van Stipriaan (1959) is cultuurhistoricus en deskundig op het terrein van de zestiende en zeventiende eeuw. Hij stelde met Geert Mak Ooggetuigen van de wereldgeschiedenis samen en met Luc Panhuysen Ooggetuigen van de Tachtigjarige Oorlog. Zelf schreef hij Het volle leven, een boek dat handelt over de Nederlandse literatuur en cultuur ten tijde van de Republiek. Ook schreef hij de biografie van Gerbrandt Adriaensz Bredero: De hartenjager.
Willem van Oranje was volgens de auteur een opportunist. Dat blijkt bijvoorbeeld uit zijn houding ten opzichte van religie. Hij wisselde enkele keren van godsdienst. Duidelijke beweegredenen ontbreken. Terwijl zijn moeder luthers was werd hij toch katholiek gedoopt. Waarschijnlijk wilde zijn vader Karel V te vriend houden. Aan het Brusselse hof werd hij een vertrouweling van Karel V. Vanzelfsprekend was hij daar katholiek. In 1566 was hij in Antwerpen waar in die tijd een lutherse gemeenschap ontstond. Willem tolereerde dat. In hetzelfde jaar vond de Beeldenstorm plaats. Oranje was tegen deze opstand. Later werd hij door de Raad van Beroerten gedagvaard voor zijn tolerante houding tegenover de protestanten. Hij keerde niet terug naar Brussel. Zijn bezittingen werden verbeurd verklaard. Willem bleef nog lang katholiek. In Frankrijk ontmoette hij hugenoten die hem in aanraking brachten met het calvinisme. In Nederland voelde hij zich op den duur het meest thuis bij deze stroming, maar hij stond feitelijk boven de verschillende geloven.
Ook in zijn liefdesleven was Willem niet stabiel. Hij zag er heel goed uit en als hij ergens binnenkwam werd hij door de dames bewonderd. Naast zijn vier huwelijken had hij regelmatig minnaressen. Reeds op 18-jarige leeftijd trouwde hij met Anna van Egmont. Het was een gearrangeerd huwelijk, waardoor hij zijn belangen in de Nederlanden vergrootte. Willem was veel afwezig en Anna werd zwaarmoedig. Na zeven jaar huwelijk overleed ze in 1558. In 1561 trouwde Willem met Anna van Saksen, een gewenst huwelijk. Toch speelde ook mee dat Willem door dit huwelijk meer invloed zou krijgen in Duitsland. Een hinderpaal was haar lutherse godsdienst, Oranje was nog steeds katholiek. Door zijn voortdurende afwezigheid en overspel van Anna werd dit huwelijk in 1571 nietig verklaard. In 1575 trouwde hij met Charlotte van Bourbon. Dit was een huwelijk uit liefde. In 1582 was er een aanslag op Willem. Hij was zwaar gewond. Charlotte verpleegde hem ten koste van haar eigen gezondheid. Het werd haar dood, ze stierf in hetzelfde jaar. In 1583 trouwde Willem van Oranje met Louise de Coligny, dochter van een bekende hugenotenleider. Het huwelijk duurde slechts één jaar vanwege de dodelijke aanslag op Willem.
Vroeger werd er op de lagere school vaderlandse geschiedenis gegeven. Het verhaal van de inname van Den Briel was een bekende en spannende historie over de heldhaftige watergeuzen. In dit boek wordt een heel ander verhaal verteld. De geuzen vielen geheel op eigen initiatief Den Briel aan, want ze hadden behoefte aan een thuishaven. De stad was onverdedigd en het veroveren van Den Briel ging gemakkelijk. De geuzen gingen vervolgens als wilde beesten te keer. Kerken en kloosters werden leeggeroofd en vernield. Priesters, monniken en ‘andere paapse schelmen’ werden vermoord. Dit alles gebeurde terwijl Willem van Oranje van niets wist. Hij bevond zich in Dillenburg en hoorde het pas achteraf. Hij grote moeite de geuzen in toom te houden. Toch had hij hun militaire kracht nodig.
Oranje was volop actief in de oorlog tegen Spanje, maar hij komt in dit boek niet naar voren als een bekwaam legerleider. Zijn grote kracht was de communicatie met het volk. Hij schreef veel brieven en stelde pamfletten op die gedrukt en verspreid werden. Een goed voorbeeld is een proclamatie voor alle Nederlanders. Willem schreef deze in Dillenburg. Daarin wees hij op de wandaden van Alva en hij verklaarde dat hij het lieve vaderland zijn oude vrijheid, voorspoed en rijkdom terug wilde geven. De vier bladzijden tekst werden in Keulen gedrukt en in groten getale verspreid in de Nederlandse steden. Willem was ook een goed spreker. Een beroemde toespraak hield hij op 31 december 1564 in de Raad van State. Hij had kritiek op de katholieke kerk. Het heeft geen zin de oude gecorrumpeerde katholieke kerk te willen behouden. Hij keurde af dat vorsten wilden heersen over het geweten van mensen en hen de vrijheid van geloof en godsdienst ontnamen.
In deze biografie krijgen we een heel goed beeld van Willem van Oranje. Hij was geen heilige en ook geen held. Toch is hij een van de meest onverzettelijke figuren uit de wereldgeschiedenis. Het is ongelofelijk te zien dat Willem ondanks veel tegenslagen en tegenwerking volhield in zijn strijd tegen de tirannie van Spanje. Het gelukte hem om de verschillende groepen in de Nederlanden te verenigen, zoals geuzen, steile calvinisten, gematigde katholieken, bezorgde handelslieden en boze burgers.
Hét standaardwerk over Willem van Oranje
René van Stipriaan – De Zwijger. Het leven van Willem van Oranje. ISBN 978-90-214-0275, 944 pagina’s, € 39,99. Amsterdam: Querido Facto 2021.