Overal en nergens thuis
De oorlog overleven als ontworteld kind.
Als Lore Groszmann negen jaar oud is valt Hitler Oostenrijk binnen. Lore woont met haar ouders in Wenen, tot die tijd heeft ze een welvarend, onbezorgd leventje geleid. Maar Hitler zet het land op zijn kop en joden als zij en vele anderen zijn voortaan ongewenst. Het begint ermee dat ze niet meer in het park mogen, daarna worden hun huizen en hun bedrijven afgepakt en geruchten doen de ronde dat joden van Hitler zelfs niet meer mogen leven. Lores vader tracht met zijn gezin het land uit te komen, maar dat lukt niet. Als hij voor zijn inmiddels tienjarige dochter wél een plaats kan krijgen bij een Kindertransport naar Engeland aarzelt hij geen moment. Twee dagen voor Lore vertrekt hoort ze pas dat ze naar Engeland gaat om daar bij lieve mensen te wonen die haar veiligheid zullen geven. Haar ouders, zo verzekert vader, reizen haar zo snel mogelijk achterna. Lore vindt het eng, interessant en spannend tegelijk. Met een tasje vol eten – haar moeder koopt op het laatste moment zelfs nog een Knackwurst voor haar, gaat ze op reis als één van de vijfhonderd joodse kinderen van een experimenteel Kindertransport. Experimenteel, omdat de vraag was of de nazi’s hen het land uit zouden laten gaan of terug zouden sturen naar huis om ze later naar een kamp te sturen. Maar gelukkig, als de reis voorbij is, zet Lore haar eerste stappen op Engelse grond. Ze is veilig.
Dat veilig is voor Lore maar betrekkelijk. Ze wordt opgenomen bij het echtpaar Livine, dat duidelijk gevraagd heeft om een rustig kind van tien jaar, ‘alsof het een slavenhandel was’ zegt Lore later. En bij de Livines stapt ze een vreemde wereld binnen waar ze zich lang niet thuis voelt. Neem de term waarmee ze de eerste morgen al wordt gewekt door de dienstbode: ‘Taimtarais’. Wat betekent dat? Lore heeft Engels op school geleerd, maar deze taal is haar vreemd. Ze schrijft een brief naar haar moeder: kan die haar helpen? En zo zijn er meer dingen die ervoor zorgen dat Lore weliswaar ver van de oorlog is, maar zich toch niet veilig voelt. Meneer Livine is aardig, hij geeft haar zelfs een sixpence als zakgeld. En mevrouw bedoelt alles goed, maar raakt steeds de verkeerde snaar. Lore snakt naar een brief van haar moeder. Als haar ouders na enkele maanden ook naar Engeland komen moeten ze bij een echtpaar als huishoudster en tuinman werken, haar hoogopgeleide ouders, volkomen ongeschikt voor dat werk. Haar vader is niet gezond, hij wordt al spoedig ziek en dat maakt het nog ingewikkelder. Lore verhuist naar een ander adres en daarna opnieuw en opnieuw en opnieuw…. Andermans huizen worden haar huizen maar ze is nergens gelukkig omdat ze liefst bij haar ouders zou wonen. En dat kan evenmin.
Auteur
Lore Segal (geboren Groszmann, 1928) groeide op in Wenen, als kind van een gegoede Joodse familie. Op tienjarige leeftijd ging ze met het eerste Kindertransport naar Engeland. Later emigreerde ze met haar moeder naar de VS.
Lore studeerde Engelse literatuur. Ze werkte als vertaler en docent en schreef kinderboeken. Ze wilde van jongs af aan schrijver worden en ontdekte dat ze ademloze luisteraars trok als ze vertelde over haar kinderjaren in Wenen en de maatregelen die de Duitsers tegen de Joden namen. Ook haar belevenissen als vluchtelingetje boeiden anderen. Vanaf dat moment besloot ze haar schrijftalent te gebruiken voor deze autobiografische onderwerpen. En ze is autobiografisch blijven schrijven. Dit boek kwam uit in 1964, toen ze 36 jaar oud was. Later schreef ze Her first American. Ook dat werd algemeen geprezen. De krant The New Yorker publiceert nog steeds regelmatig haar korte verhalen.
Lore zwerft van het ene naar het andere adres, bezorgd gevolgd door haar ouders. Ze schrijft met de onbevangen blik van een ontworteld kind dat zich verbaast over vreemde gebruiken, rare mensen, onaardige en aardige mensen, de zorgen van haar moeder, de irritaties over haar zieke vader die uiteindelijk overlijdt. Ze ziet scherp als kind, ze vertaalt haar ervaringen van toen zonder effectbejag en zonder toneel te spelen.
Een subliem, ontroerend boek. Waarom is het nu pas vertaald?
Lore Segal – Huizen van anderen, Vertaald uit het Engels (Other People’s Houses) door Anna Helmers-Dieleman. ISBN 978-94-6452-126-9. 285 pagina’s, € 23,99. Amsterdam: Uitgeverij Cossee 2024.