Brieven van achter het IJzeren Gordijn
Een Pools avontuur.
Het verhaal begint 1978. Hoofdpersoon Veerle Frion vertrekt naar Polen waar ze gaat werken aan de universiteit van Wroclaw, het voormalige Breslau. Ze wordt er docente Nederlands. Het is de tijd van de Koude Oorlog. Ze wil zelf Pools gaan studeren, maar ze heeft ook nog ander doel: de plaats bezoeken waar haar grootvader Etienne Frion en diens broer Marcel als krijgsgevangenen te werk waren gesteld in het plaatsje Reudchen. Behalve het verhaal van Veerle bevat het boek brieven van Marcel aan zijn vrouw Clara in Frankrijk. Die brieven zijn genummerd. De laatste brief heeft nummer 106 en werd geschreven op 7 januari 1945.
Auteur
Rita Depestel-Martynowski (1953) is germanist, vertaler, tolk en journalist. Ze woonde en werkte in het toen nog communistische Polen. Ze werkte als verslaggever voor de VRT-radio en schreef voor Knack en De Standaard.
Bijzonder interessant zijn de beschrijvingen van het dagelijks leven achter het IJzeren Gordijn. De reis door de DDR en Rita’s leven en werk in het communistische Polen. In de DDR gaat ze al in de fout door van de snelweg af te gaan en te overnachten in Weimar. Ze had slechts een doorreisvisum. Ze wordt er op aangesproken, maar gelukkig niet bestraft. Veel indruk maakt ze met haar nieuwe Renault 5. Het leven in Polen is ongelofelijk primitief. Lange rijen bij de winkels waar bovendien heel weinig te koop is. Ze verblijft in een pension bij een onvriendelijke, bazige en vooral nieuwsgierige hospita. Die hospita en haar dochter worden als volgt getypeerd: twee eksters die me bespieden en die spullen van me aftroggelen. Gelukkig krijgt ze later een kamer bij uiterst vriendelijke mensen.
Toen Veerle naar Polen vertrok was ze verloofd met Karel, die een jaar ging studeren aan de universiteit van Harvard. Ze was daar niet blij mee. Als reactie koos zij voor een verblijf in Polen. Het stel had al trouwplannen, de datum stond al vast. Er waren zelfs al plannen voor het bouwen van een huis. Tijdens haar verblijf in Polen heeft ze weinig contact met Karel. Haar liefde voor hem bekoelt. De belangrijkste oorzaak is dat ze een verhouding krijgt met Stefan. Hij is zeer avontuurlijk en behulpzaam. Ook hij studeert, maar hij is vooral bezig in een soort verzetsgroep. Hij vervaardigt illegale blaadjes. Ze hebben grote moeite om papier en drukinkt te bemachtigen.
In de jaren 80 was Polen nog volop communistisch. Kritiek op de regering was streng verboden. Overal waren verklikkers. Overtreders werden gearresteerd door de gevreesde militie. Toch waren er veranderingen op komst. Veerle was getuige van de komst van paus Johannes Paulus II naar Polen. Dat betekende heel veel voor de bevolking, want de paus was immers zelf een Pool. Tegelijkertijd is er de opkomst van de vakbeweging Solidarnosc, geleid door Lech Walesa.
Een spannend onderdeel vormt de zoektocht naar de verblijfplaats van Etienne en Marcel in de oorlog. Marcel was degene die de brieven schreef aan zijn vrouw. De eerste brieven bevatten veel adviezen over wat er in de boerderij in Frankrijk moest gebeuren. Later beschrijft Marcel het kampleven. Samen met haar nieuwe vriend Stefan gaat Veerle op zoek naar het plaatsje Reudchen. Zoals bij vele plaatsen was de Duitse naam vervangen door een Poolse.
Liefste Clara is een bijzonder geslaagd boek. Niet alleen vanwege alle informatie over het leven achter het IJzeren Gordijn, die berust op de ervaring van de schrijfster die dit alles zelf heeft meegemaakt. Daarnaast is er de familiegeschiedenis, die beschreven is op een manier dat je lezer alles kunt meebeleven.
Rita Depestel-Martynowski – Liefste Clara. Brieven van achter het IJzeren Gordijn. ISBN 978-94-64369-93-9, 384 pagina’s, € 29,95, Deurne: Uitgeverij Ertsberg 2023.