Kroniek van een schildersleven
De Phoenix van Delft tot leven gebracht.
Schetsen, krabbels, studies, brieven en etsen vormen de kostbare erfenissen van beroemde schilders uit vroeger eeuwen. Aan de hand daarvan leren wij, de bewonderaars van hun werk, de meesters kennen. Als doodgewone mensen, begiftigd met een groot talent, wier werk ons eeuwen later nog in bewondering toe doet kijken. Van Johannes Vermeer ontbreken dergelijke memorabilia. Wie hem wil leren kennen moet zijn werk bekijken, vijfendertig schilderijen, niet meer, maar wereldwijd bewonderd.
Wie was Johannes Vermeer, de schilder van Gezicht op Delft, Het meisje met de parel en Het melkmeisje, om drie van de zeven beroemde schilderijen te noemen, die in het Mauritshuis in Den Haag en het Rijksmuseum in Amsterdam binnen onze landsgrenzen hangen? Tientallen kunsthistorici en historici hebben zich diepgaand over zijn werk gebogen, in de hoop daaruit stof te putten voor een beschrijving van Vermeers leven en daarmee tot in detail zijn werk te doorgronden. Nu in het Rijksmuseum achtentwintig werken van de schilder bijeengebracht zijn volgen vele duizenden in hun kielzog. Zoeken zij de schilder Vermeer, willen zij een blik werpen op de verstilde facetten van het leven van de Gouden Eeuw of zoeken zij de stilte van het licht? Het valt niet te zeggen. ‘De Phoenix van Delft’, zoals Vermeer genoemd wordt, hult zich nog in vele raadselen.
Aart Aarsbergen speurt in zijn boek naar de man die het palet in de hand had toen hij zijn – veelal kleine – doeken schilderde. Inwoner van de stad Delft die hij wellicht nooit verlaten heeft, nijver bezig de kost te verdienen voor zijn vrouw en zijn grote gezin met vijftien kinderen, van wie er vier al jong overleden. Aarsbergen schetst het leven in de Gouden Eeuw, hard voor wie niet bemiddeld was, vraagt zich af bij wie de meester zelf ooit in de leer was, toont hoe de schilder op zoek was naar een eigen stijl. Vermeer schilderde in zijn begintijd nog wel Bijbelse taferelen, het zou te maken kunnen hebben met zijn overstap van het protestante naar het katholieke geloof, nodig om het katholieke meisje Catharina Bolnes te trouwen. Later werd het werk ingetogener. Vermeer schilderde het kleine leven in het late licht. Aarsbergen vertelt bij elk schilderij – alle schilderijen zijn mooi in kleur afgedrukt in het boek – de achtergrond en de betekenis.
Auteur
Aart Aarsbergen (1953) studeerde geschiedenis aan de Universiteit Utrecht. Hij was van 2001 tot 2018 hoofdredacteur van de Nederlandse editie van National Geographic. Hij publiceerde her en der over geschiedenis, politiek, sport en literatuur. In juli 2021 verscheen Geschiedenis in Nederland in 27 plekken.
Het bijzondere aan dit boek is dat het leest als een kruising van een historische roman en een buitengewoon informatief boek vol onderzoek, eigen en andermans meningen. Waar dat laatste aan de orde is voorziet Aarsbergen die meningen steeds van uitgebreide verklaringen. Handig en belangrijk is het namenregister achterin, dat biedt de lezer houvast. De tentoonstelling in het Rijksmuseum laat achtentwintig van Vermeers doeken zien, achterin het boek noemt Aarsbergen ze alle vijfendertig, met daarbij in welk museum ze hun vaste plaats gevonden hebben.
Op de kaft van dit geweldige boek staat het meisje van De schilderkunst, een schilderij van een meisje met een trompet in haar hand, half gericht naar de schilder die haar portretteert, volgens velen Vermeer zelf. De schilder beschouwde dat zelf als zijn magnum opus en het heeft zijn atelier bij zijn leven nooit verlaten. Hij weigerde het te verkopen, vertelt Aarsbergen, terwijl zijn grote familie van de opbrengst ervan minstens een jaar had kunnen leven. Dat zij – en niet een van de schilderijen die bij het grote publiek het meest bekend zijn – op dit boek staat afgebeeld, beschouw ik graag als een teken van grote bewondering voor de schilder. Het doek hangt in Wenen, het Kunsthistorisches Museum leende het grootmoedig uit voor de expositie.
Alleen maar lof voor dit boek? Nee, toch een klein puntje van kritiek. De letter waarin het boek gedrukt is, is licht en zó klein dat het lastig lezen is. De lamp erop? Dat maakt het nog lastiger doordat de pagina’s van het boek van halfglans papier zijn, mooi voor de illustraties, een regelrechte ramp bij het lezen. Een kleurkatern in glans apart had dit euvel verholpen.
Desondanks, een prachtig en boeiend boek voor de ware Vermeer-liefhebber.
Aart Aarsbergen – Het raadsel Vermeer, kroniek van een schildersleven. ISBN 9-789-056-159-68-9. 240 pagina’s. €27,50. Gorredijk: Sterk & De Vreese 2023.