Het boek, de verhalen en hun geschiedenis
Het ontstaan van de Bijbel.
Weer een boek over de Bijbel. Voegt dit iets toe aan de bestaande kennis? Voor Bijbelwetenschappers waarschijnlijk niet. Toch achtte John Barton het nodig een boek over de Bijbel te schrijven. Hij constateerde dat in steeds meer evangelische en fundamentalistische christelijke kerken de Bijbel beschouwd wordt als een heilige monoliet, een hechte eenheid. De Bijbel bevat volgens fundamentalisten het woord van God dat letterlijk moet worden opgevat.
Volgens Barton is de Bijbel een verzameling van uiteenlopende boeken geschreven door verschillende auteurs. Daarnaast wilde hij ook de recente staat van de Bijbelwetenschap analyseren. De schrijver besteedt de meeste aandacht aan het ontstaan, de overlevering en verspreiding van de Bijbel en hij legt uit hoe deze is gelezen en gebruikt vanaf de oudheid tot het heden
Auteur
John Barton (1948) was tot 2014 hoogleraar theologie in Oxford. Hij schreef boeken over de interpretatie van de Bijbel en de Bijbelse canon. Sinds 1973 is hij priester in de Anglicaanse kerk. Zijn eerste boek was Amos’s Oracles against the Nations. Dit is zijn achttiende boek.
De auteur besteedt veel aandacht aan de joodse Bijbel en de vier genres die erin voorkomen: verhalend proza, wets- en wijsgerige teksten, profetieën, psalmen en andere gedichten. Over de verhalende boeken zegt hij dat ze opgevat moeten worden als mythen of legenden, niet als historiebeschrijving.
Hij wijst op de duidelijke verschillen in stijl die worden veroorzaakt door het feit dat het om verschillende auteurs gaat en de tijd waarin ze werden geschreven. Ook de teksten van de profeten zijn aan tijd en plaats gebonden. Ze ontstonden in crisissituaties in de geschiedenis van Israël. De schrijver geeft een overzicht van de geschiedenis die deze geschriften doormaakten van de eerste korte versies tot de huidige samenstelling. Een uitgebreide bespreking wordt gewijd aan de psalmen. Het wordt duidelijk dat ook de psalmen stammen uit diverse periodes en dat er sprake is van verschillende theologische gezichtspunten.
Ook bij het Nieuwe Testament gaat de auteur uitvoerig in de ontstaansgeschiedenis van de Bijbelboeken. Het verhaal van het Nieuwe Testament is nog uitvoeriger en ingewikkelder dan dat van het Oude Testament. Het christelijk schrijven begon met de brieven van Paulus.
Barton onderscheidt drie stadia. Het vroegste stadium bestaat uit de authentieke brieven van Paulus. De evangeliën vormen een tweede fase. Ze zijn gebaseerd op herinneringen die mondeling zijn overgeleverd. In de derde fase, tegen het einde van de eerste of aan het begin van de tweede eeuw, werd een uiteenlopende verzameling christelijke documenten geschreven, onder andere de Handelingen.
De datering van de nieuwtestamentische boeken is wel omschreven als een lange rij dronkenlappen die elkaar overeind houden zonder een stevige muur om tegenaan te leunen (J.A.T. Robinson). Hoe is de definitieve lijst, de canon, tot stand gekomen? Niet op de manier die Dan Brown in de Da Vinci Code beschrijft. De keuze voor de vier evangeliën is niet ontstaan na een stemming. Deze vier Bijbelboeken werden al twee eeuwen erkend en waren gezaghebbend. Via een natuurlijk proces ontstond in de loop van de tijd een brede overeenstemming over de samenstelling van de canon.
Zeer interessant, maar ook weer te uitvoerig, wordt de kwestie van de vertalingen besproken. De betrouwbaarheid van geschriften hangt af of ze berusten op oorspronkelijke teksten en niet op latere vertalingen. In Engeland werd de King James Bible als de betrouwbaarste vertaling gezien. Barton wijst er op dat deze vertaling eigenlijk een revisie is van eerdere vertalingen.
Hoe zit dat in Nederland? Daarover zegt dit oorspronkelijk Engelstalige boek niets. Daarom een uitstapje naar de Nederlandse situatie. Door velen wordt de Statenvertaling als het meest betrouwbaar gezien. De theoloog Aries van Meeteren wijst er op dat grote stukken van de Statenvertaling berusten op de Lieveltbijbel. Ook deze vertaling berust op een eerdere, namelijk de vertaling van Luther..
Het lijkt dat Barton veel kritiek heeft op de Bijbel, maar tegelijkertijd beschouwt hij de Bijbel als een verzameling van geweldige boeken met de meest diepzinnige teksten die de mensheid heeft voortgebracht. De auteur hoopte aan te tonen dat zijn benadering recht doet aan de Bijbel zoals hij is, in plaats een denkbeeldige Bijbel die alleen bestaat in een of andere theoretische wereld. Hij pleit aan de ene kant voor een realistische houding ten aanzien van wat de Bijbel en het christelijk geloof in feite inhouden en aan de andere kant wil hij recht doen aan het boek waar generaties christenen uit geput hebben. De Bijbel is een cruciaal, maar niet onfeilbaar document van het christelijk geloof.
John Barton heeft met het samenstellen van dit boek schitterend werk verricht: het is heel veelzijdig, compleet en objectief en bovendien geschreven in een heldere stijl. Het enige bezwaar is dat hij veel onderwerpen wel heel uitgebreid behandelt, maar dit boek kan zonder meer gelden als hèt handboek van de Bijbel.
John Barton – De Bijbel. Vertaald uit het Engels (A History of the Bible. The Book and its Faiths) door Ton Heuvelmans, Aad Janssen en Marianne Palm. ISBN 978-94-031-4850-2, 732 pagina’s, € 50,99. Amsterdam: De Bezige Bij, vierde druk 2020.