Van christelijk zeeman tot moslimpiraat
Haarlemse slavenhandelaar uit de zeventiende eeuw.
Als Jan in 1570 in Haarlem geboren wordt als zoon van óók een Jan, heet hij voluit natuurlijk Jan Janszoon, afgekort tot Jan Jansz. Later werd deze Jan bekend onder de naam Moerad Reys, een islamitische voornaam en een achternaam die ‘leider’ betekent ,ofwel ‘kapitein’. Die naamsverandering duidt al op de weg die Jan had ingeslagen, hij deed zaken met kooplieden uit de Arabische wereld. Omdat de Arabieren nu eenmaal liefst zaken deden met geloofsbroeders had Jan zich – als investering op toekomstige verdiensten – ook maar bekeerd tot hun geloof, met besnijdenis en al. Hij trouwde zelfs een Moorse vrouw, tenslotte wist niemand van zijn huwelijk met Zoetje in Haarlem met wie hij drie dochters had: Maria, Lysbeth en Trijn. Maar ach, ‘God of Allah, hem maakte het niet uit. Wat telde waren de kansen op promotie, winst, aanzien.’ Daarvoor wilde hij graag als Moerad Reys door het leven gaan.
‘Op den Buyt verleckert’ als hij was breidde hij zijn activiteiten als zeeman uit tot die van zeerover, piraat en slavenhandelaar. Dat had hij in IJsland (1627) en Ierland (1631) ook al eens bij de hand gehad toen hij 124 inwoners – waaronder zestig kinderen – gevangen nam en naar de slavenmarkten in Barbarije deporteerde. Hij had ‘ervaring in de branche’.
Moerad Reys ofwel Jan Jansz was een zeeman met een klein geweten en een groot nautisch inzicht. De Turken namen hem in vaste dienst en bij hen klom de simpele Haarlemse jongen op tot admiraal. Als Moerad Reys werd hij bekend als moslimpiraat, opereerde hij in Barbarijse wateren en hield afwisselend verblijf in de havens van Salé en Algiers. Hij handelde in witte en zwarte slaven en stond al gauw bekend als ‘De admiraal van Salé’. Al met al geen lekkere jongen, maar wel een man wiens levensverhaal niet doodgezwegen mag worden.
Auteur
Arne Zuidhoek (1941) voer op Nederlandse koopvaardij- en zeilschepen. Daarna volgde hij tekenlessen en studeerde aan de Rijks Academie voor Beeldende Kunsten in Amsterdam. Als tekenaar en illustrator specialiseerde hij zich in maritieme onderwerpen. In 1991 en 1993 voer hij nog tweemaal de wereld rond, uitgenodigd door Nedlloyd en Shell. Zuidhoek schreef 80 boeken, allemaal met een link naar de maritieme geschiedenis. Zijn Engelstalige Pirate Encyclopedia werd bekroond, daarin staan ongeveer 7000 lemma’s van avonturiers die als vrijbuiters de wereld bereisden.
Jan Janszoon ofwel Moerad Reys kwam al eerder voor in De Reizen van Ólafur Egilsson. Ook dit is een historisch werk. Zuidhoek geldt als dé grote kenner en schrijver op het gebied van de geschiedenis van de zee. Wie meer over Moerad wil weten kan voornoemd boek als aanvulling lezen, maar dit blijft een losstaand verhaal.
Het boek is bij vlagen spannend, maar zeker geen avonturenroman. Daarvoor is het geheel te (semi)wetenschappelijk opgezet. Zuidhoek is diep de geschiedenis ingedoken, illustreert zijn verhaal met citaten, oude zeekaarten, etsen, gravures en foto’s. Het boek is prachtig vormgegeven.
Een opzienbarend stuk uit Nederlands’ zwarte geschiedenis waarvan weinigen zullen weten.
Zeer het lezen waard.
Arne Zuidhoek – Jan Janszoon, Admiraal uit Salé. ISBN 978-90-8311-452-1, 165 pagina’s, €20,99. Maassluis: Uitgeverij De Brouwerij 2021.