Wat heeft Jezus ons nog te zeggen?
De focus op Jezus’ woorden, niet op de wonderen en de opstanding.
Julian Baggini is een atheïst, maar de Bijbel lezend maakte Jezus grote indruk op hem vanwege zijn woorden en daden. Boven de inleiding staat een citaat van de bekende atheïst Richard Dawkins: Jezus was een groot moreel leraar. Zelfs hij erkent dat.
De schrijver heeft de verhalen Jezus ontdaan van hun religieuze elementen. Hij wilde ontdekken wat er zou overblijven voor seculiere ethiek. De uitgeklede morele filosofie zou niet veel meer behelzen dan een oproep tot naastenliefde en vergeving veronderstelde Baggini. In plaats van het beeld van het lieve kindje in de kribbe dat vrede komt brengen staat het beeld van de revolutionair die zo bedreigend was dat hij gekruisigd werd. Het boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel bespreekt thema’s zoals: innerlijke verandering, wat is goed, je bekommeren om de zwakkeren, het materiële, nederigheid, wetticisme, pacifisme, vergeven en niet oordelen.
In het tweede deel staan gedeeltes uit de evangeliën, maar dan herschreven. Alles wat duidt op zijn goddelijkheid, het Messias-zijn ontbreekt. De geboorte van Jezus wordt letterlijk weergegeven, maar de verschijning van de engel aan de herders waarin deze meedeelt dat de Messias is geboren ontbreekt. In de scene dat Jezus zich meldt bij Johannes de Doper ontbreekt de tekst over het dopen: En uit de hemel klonk er een stem: ‘Dit is mijn geliefde Zoon, in hem vind ik vreugde.
Af en toe gaat Baggini niet ver genoeg met zijn ‘snoeiarbeid’. Hij spreekt over onderricht in de synagoge. Zelfs citeert hij de centrale boodschap: Bekeert u, want het koninkrijk der hemelen is nabij. Echter voor het overgrote deel is de auteur er goed in geslaagd de Bijbelgedeelten zonder het religieuze aspect weer te geven. Wat overblijft is een verbluffend krachtige tekst met radicale uitspraken. De fragmenten eindigen bij de kruisiging. Jezus wordt bespot omdat hij die vertrouwde op God en zich de zoon van God noemde machteloos is en aan het kruis sterft. De begrafenis wordt nog beschreven, maar natuurlijk volgt er geen woord over de opstanding.
Auteur
Julian Baggini (1968) is een Britse filosoof, journalist en schrijver van meer dan twintig boeken over filosofie, gericht op een breed publiek. Hij is medeoprichter van The Philosopher’s Magazine en hij schrijft voor The Guardian. De volgende boeken zijn in het Nederlands vertaald: Deugden van de tafel, Herwonnen vrijheid en Hoe de wereld denkt. In het laatste boek onderzoekt hij filosofieën van Japan, India, China, de islamitische wereld en verhalen uit Afrika. Hij vindt het niet zinvol om het westerse denken als uitgangspunt en norm te beschouwen.
De Jezus zoals Baggini hem ziet is iemand die hoge eisen stelt aan zijn toehoorders. Hij eist dat de mensen werken aan een innerlijke verandering. Ook buiten de religieuze context is het een nobel streven je te zuiveren van je lagere gevoelens, je te ontdoen van egoïstische gedachten. Je moet streven een goed mens te zijn.
Jezus eist ook dat we ons bevrijden van materiële en wereldse zaken. Het leven is meer dan materiële zaken. We moeten ons minder richten op het verwerven van dingen. Jezus had een sociale instelling: hulp aan de armen.
Heel stellig is Jezus over pacifisme. Hij wees het gebruik van dodelijk geweld af. Dit blijkt uit zijn woorden, bijvoorbeeld in de Bergrede, maar ook uit zijn daden. Hij weigerde een revolutionaire leider te zijn die een opstand tegen de Romeinen zou aanvoeren. Hij liet zich door hen executeren. Als Petrus naar zijn zwaard grijpt zegt Jezus: Doe je zwaard terug op zijn plaats, want iedereen die het zwaard opneemt, zal door het zwaard omkomen.
In de kerken, zeker de evangelische en de rooms katholieke, gelden strenge regels ten aanzien van seksualiteit. Jezus zegt weinig over seks. Wel is Jezus streng over het huwelijk. Overspel wordt afgewezen. Al wie naar een vrouw kijkt om haar te begeren, heeft in zijn hart al overspel met haar gepleegd. Jezus zegt niets over seks voor het huwelijk of over homoseksualiteit.
Een interessant stuk in het boek handelt over het Onze Vader. De schrijver richt zich op de volgens hem essentiële kern van het gebed. Goddelozen kunnen dit uitgeklede gebed opvatten als een erkenning dat we niet alles alleen afkunnen, dat we de hulp van anderen nodig hebben en dat we in bepaalde zin verantwoordelijk zijn voor onze daden. Baggini komt tot de volgende formulering: Mogen we dagelijks te eten hebben. En mogen onze zonden worden vergeven, zoals wij ook iedereen vergeven die ons iets verschuldigd is. En mogen we niet in beproeving worden gebracht, maar verlost worden van het kwaad. Ik vraag me wel af of niet gelovigen überhaupt bekend zijn met de term zonde. In moderne kerken wordt dit woord ook niet meer gebruikt.
Blijft er in deel twee inderdaad een ethische leer over waar niet-gelovigen iets aan hebben om een beter mens te worden? Wat direct opvalt is de radicale toon die overheerst en de eisen die gesteld worden als we Jezus willen navolgen. Voor gelovige christenen is dit boek interessant, maar zij zullen heel wezenlijke dingen missen. Zij missen uitdrukkingen als ‘komt tot mij allen die vermoeid zijn en ik zal u zult rust geven’. Het verhaal van de broden. Een menigte wacht op hem. Hij ziet de mensen en is met ontferming bewogen. Hij geneest de zieken en geeft de menigte te eten. Laat de gelovigen de volledige Bijbel lezen en daar troost uit putten, maar voor de niet-gelovigen blijft genoeg inspiratie over om een goed mens te worden.
Alle mensen, gelovigen en niet gelovigen kunnen geïnspireerd worden door Jezus.
Julian Baggini – Een evangelie zonder God. Wat heeft Jezus ons nog te zeggen? Vertaald uit het Engels (The Godless Gospel: Was Jezus a Great Moral Teacher?) door Chiel van Soelen en Pieter van der Veen. ISBN 978-90-468-2776-5, 240 pagina’s, € 25,99. Amsterdam: Nieuw Amsterdam 2020.