Artistieke beer
Drie eeuwen Russische kunst en cultuur.
Het Czaar Peterhuisje werd gebouwd in 1632. Het is één van de oudste Nederlandse huisjes van hout en wereldberoemd, want in 1697 bracht de Russische Tsaar Peter de Grote er een nacht door. Hij was daar om kennis te nemen van het vak van scheepstimmerman. Het was onderdeel van een rondreis langs verschillende West-Europese landen. Peter de Grote (1672-1725) had besloten zijn land om te vormen naar een moderne staat en wilde zich persoonlijk op de hoogte stellen hoe hij dit moest aanpakken.
Dat lukte zeker wat betreft het hervormen van de aristocratie, het vernieuwen van de staatsrechtelijke indeling van het land, het oprichten van een Russische marine en niet in de laatste plaats, de bouw van een fonkelnieuwe stad die moest dienen als venster op Europa.
St. Petersburg werd gesticht op 23 mei 1703. Miljoenen lijfeigenen werden gedwongen in het moerassige gebied rond de snel stromende Nerva een wereldstad uit de grond te stampen. Gedurende de achttien jaar durende aanleg verloren naar schatting honderdduizend van deze slaven het leven. Behalve de bouwers van de stad werden ook duizenden anderen zoals ambtenaren, ambachtslieden en kunstenaars, veelal uit Moskou, onder dwang naar St. Petersbrug gestuurd.
Toen de stad klaar was bleek het een kunstmatige kopie van de westerse stijl. Er was gestolen van de Italianen, de Fransen en de Hollanders. Men zei dat St. Petersburg anders is dan alle andere Europese steden omdat het op alle andere Europese steden lijkt. Toch had de stad een eigen karakter als gevolg van de open ligging tussen zee en lucht, haar grootse schaal en de eenheid van haar architectuur. Voor de adel was de stad het venster op Europa, vooral gericht op Frankrijk en de Franse taal.
Hieraan kwam een dramatisch einde met de inval van Napoleon in 1812. Een nieuwe generatie keerde zich af van de Franse invloeden en keerde terug naar Russische waarden. Het belangrijkste jaar in de Negentiende Eeuw was 1861 toen in Rusland de lijfeigenschap, de slavernij die met name miljoenen boeren knechtte, werd opgeheven. De bevrijding der lijfeigenen vergeleek men met de kerstening der Russen duizend jaar eerder.
Auteur
Orlando Figes (1959) is hoogleraar Geschiedenis aan Birkbeck College, University of London. Hij schreef veelgeprezen boeken over de Russische geschiedenis en ontving verscheidene prestigieuze prijzen voor zijn werk. Hij beschrijft in dit boek de culturele geschiedenis van Rusland langs de mijlpalen van muziek, dans, schilderkunst, literatuur, poëzie en architectuur gedurende de laatste drie eeuwen.
Na Napoleon begint Moskou zich te ontwikkelen tot de waarachtige Russische hoofdstad en daarmee ontstaat een zoektocht naar de Russische ziel.
Onverbiddelijk zijn de Russen afstammelingen van Djingiz Chan. De Slavische roots verloochenen zich niet in de Russische aard. Juist daardoor beschouwen de Russen zich als de echte Europeanen met het venster op Azië.
Last but not least is er de Russisch Orthodoxe kerk die als een warme deken over Rusland ligt. Moskou is na het schisma met Rome en de val van Constantinopel het derde Rome geworden. Centrum van het ware onversneden geloof dat door zijn rituelen Russen verbindt.
Mede omdat ondanks de vrijlating der boeren in 1861 hun deplorabele maatschappelijke positie niet verbeterde, er een geweldige overbevolking in midden Rusland ontstond en de weerstand tegen de autocratische overheersing van de Tsaar groeide, wordt Rusland door de revolutie van 1917 enorm opgeschud.
Miljoenen komen om en vooral miljoenen nemen de wijk. Eerst naar Berlijn, toen naar Parijs en uiteindelijk naar de Verenigde Staten. Na de dood van Stalin valt langzaam de dooi in. Na vijftig jaar komt op 21 september 1962 componist en balling Igor Strawinsky terug in Moskou. Hij verklaarde op het vliegveld: Ik heb Rusland niet uit vrije wil verlaten, al was er veel in mijn Rusland en Rusland in het algemeen waar ik bezwaren tegen had. Toch heb ik het recht, kritiek uit te oefenen op Rusland, want Rusland is van mij, en ik heb het lief, en geen buitenlander geef ik dat recht.
Dit boek biedt een schitterend cultureel overzicht van drie eeuwen Rusland langs de meetlat van de kunst. Voorzien van vele illustraties, kaarten, noten, register en aanbevolen literatuur, toegankelijk door een meeslepende schrijfstijl, is het een standaardwerk.
Orlando Figes – Natasja’s dans. Een culturele geschiedenis van Rusland. Vertaald uit het Engels (Natasha’s Dance: A Cultural History of Russia) door Margriet Agricola. ISBN 978-90-468-2530-3, 703 pagina’s, € 25,00. Amsterdam: Nieuw Amsterdam 2019.