Brieven geven blik op de ware Willem
Door vertaalfout ‘de Zwijger’ genoemd.
Boekenkasten vol zijn er over de man geschreven, de man die niemand van al die schrijvers ooit in levende lijve is tegengekomen. Bijna vijfhonderd jaar geleden geboren, tot bijna mythische proporties uitgegroeid, toegejuicht – zo valt in dit boek te lezen – als ‘Willem-Vader’, door tijdgenoten omschreven als ‘formidabel staatsman’ en ‘verlosser’. Wie zich verdiept in dit boek dat kortweg De prins heet, komt er al in het voorwoord achter dat deze ‘voortreffelijke Willem zonder wie het arme volk was overgeleverd aan de Spaanse tirannie’ ook een flinke dronkaard was. ‘Hij dronk soms meer dan hij dorst had, maar altijd bleef hij bij zijn verstand en gedroeg hij zich correct’. De toon is gezet. En wie denkt ‘kan het niet een onsje minder’ wordt onmiddellijk bediend. Want, zo vertelt de auteur, Willem zweeg niet uit wijsheid, hij zweeg niet omdat hij niets te zeggen had, nee, hij sprak als ieder ander.
Tijdgenoot consul Emanuel van Meteren noemde Willem als eerste ‘De Zwijger’ als gevolg van een vertaalfout. Hij citeerde een Latijnse bron waarin van astutus Gulielmus – ‘de sluwe Willem’ – abusievelijk ‘den swijger’ werd gemaakt. Willem is eindelijk een mens van vlees en bloed geworden. Hoewel… in de beroemde trits God, Nederland en Oranje werd Willem in dit ‘drievoudig snoer’ instrument in een hemels plan en God een Nederlander: ‘God is vooral de God van Nederland, Die Zich in de Nederlandse geschiedenis heeft gemanifesteerd.’ Ook nazaat Wilhelmina mocht zich deze rol nog graag toebedelen. Tot nu toe aardige informatie op een rij, maar geen nieuws onder de zon. Pas in 1933 werd Willem trouwens tot held verheven. De bevolking moest in de crisisjaren een oppepper hebben en kreeg dat van de overheid met het eeuwfeest van oer-vader Willem.
Er zijn vele portretten van deze Willem gemaakt. Voor de kaft van dit werk koos de auteur voor een Willem-in-silhouet. Daarmee geeft hij de intentie van zijn verhaal aan: hij zal Willem zelf inkleuren. Dat doet hij op een bijzondere manier. Niet alleen maakt hij gebruik van talloze bekende bronnen, maar – en daar is het echte nieuws uit dit boek! – hij voegt er ook een bijzondere en onbekende vondst uit Duitse archieven aan toe: een hele reeks persoonlijke brieven die Willem van Oranje schreef naar zijn boezemvriend Günther XLI van Schwarzburg – Arnstadt (1529-1583). Günther was zijn belangrijkste vertrouweling, zijn zwager, de man die zijn leven redde en zijn partner in crime.
Hun correspondentie staat vol over oorlog en staatkunde, Hausmacht (familiebezit en aanzien in een dynastie) en religie, maar ook vrouwen en ‘bijvrouwen’: Het is geen zonde als men er buiten het huwelijk concubines op na houdt.’ Zijn huwelijk met Anna was slecht, dat is niet verwonderlijk, maar Willem was de mening toegedaan dat de echtverbintenis vooral was ingesteld om kinderen voort te brengen. Was dat geregeld, dan was het woord ‘trouw’ kennelijk verder een loos begrip. Toen ‘zijn goede engel’ echter op 25-jarige leeftijd stierf , was hij toch ‘verpletterd van verdriet’.
Willem is geen societyman, zijn uiterlijk wordt beschreven als ‘een beetje triest door alle tegenslagen’. Hij voerde heel wat veldslagen, leed daardoor continu geldgebrek en werd door schuldeisers achtervolgd. Günther steunde hem waar hij kon, zijn loyaliteit werd zwaar op de proef gesteld, soms kwam hij er zelf door in opspraak.
Auteur
Ronald de Graaf (1961) is historicus. Hij werkte als docent en werd in 1996 bekend door zijn proefschrift Oorlog om Holland 1000-1375. Hierna schreef hij boeken over de Tachtigjarige Oorlog en over Floris 1500-1535. Momenteel werkt hij aan een biografie over Johan Willem Friso van Nassau-Dietz (1687-1711).
Dit is een boek van uitersten. De auteur maakt gebruik van veel bronnen. Het ene uiterste zijn de bronnen die bijna hagiografisch zijn, het andere van mensen die de sluwe zwijger kenschetsen als een egoïstische opportunist, oorlogsmisdadiger en dictator, altijd uit op eigen gewin. Voordeel is dat de lezer, gesteund door eigen sympathieën en antipathieën, koningsgezindheid of republikeinse gevoelens kiezend uit al die bronnen zelf zijn weg kan bepalen.
Laten we wel wezen. Niemand heeft Willem ontmoet. Maak kennis met Willem-zonder-gezicht en zie zijn portret opdoemen.
Een Willem-boek met nieuwe feiten, alleen daarom al mooi om te lezen.
Ronald de Graaf – De prins. ISBN 978-9492-168-191, 375 pagina’s, €29,95, Elburg: Uitgeverij Karmijn 2018.