Nederlandse familie overleeft Indische onafhankelijkheidsstrijd
Familiekroniek aan de hand van verhalen, dagboeken en verslagen. Oorlogsgeweld schrijnt levenslang na, bij alle familieleden.
Henk Navest groeit op in het Gelderse Ede. Vlakbij huis wordt tussen 1922 en 1928 een immens complex gebouwd waar – zo wordt hem verteld – niet alleen zijn toekomst zal liggen, maar die van alle kinderen uit zijn klas. Het zal afgelopen zijn met de armoedige tijden. Want in het gebouw wordt de ENKA gevestigd, de fabriek die zal gaan voldoen aan de immense vraag naar kunstzijde. Henk gaat naar de mulo, daarna zal hij de poorten van de fabriek binnengaan, misschien zelfs wel voor een baan op kantoor! Maar zover komt het niet.
Net als Henk zijn diploma heeft slaat de crisis toe. De ENKA-werkers moeten stempelen. Een baan kan hij vergeten. Maar gelukkig valt zijn oog op een advertentie van het KNIL, het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger. Het KNIL vraagt mannen als Henk. En na goedkeuring van vader geeft de jongen zich op.
Dat is het begin van een leven dat tot de dood verbonden zal zijn met Indië. Want Indië bezorgt hem werk, een vrouw, een gezinsleven, familie, kameraden maar ook oorlog, Jappenkampen, dwangarbeid en de dood van veel mensen die hem lief zijn. Het gaat Henk niet in de koude kleren zitten. Terug in Holland lijdt hij tot in zijn laatste uren onder de naweeën van de oorlog.
Aanvankelijk volgt Henk in Indië een opleiding tot vlieger. Daaraan was geen test van zijn ogen vooraf gegaan. Heeft hij zijn brevet, dan blijkt hij zo slecht te zien dat hij de lucht niet meer in mag als piloot. Hij belandt weer op de grond en traint als brigadier de jonge rekruten. Het leven in Indië bevalt hem. Hij ontmoet Trijntje, trouwt haar en het stel krijgt al snel twee zoons.
Met de dreiging van Hitler in Europa wordt het ook in het verre Oosten gevaarlijker. Als Nederland in oorlog komt wordt Henk tot zijn verbazing niet opgeroepen om terug te keren als militair. Maar als het vaderland op 8 december 1941 – nog voor de Verenigde Staten – de oorlog aan Japan verklaart, wordt hij alsnog in Indië onder de wapenen geroepen. Henk verliest Trijntje en de kinderen uit het oog en moet dwangarbeid verrichten aan de Birmaspoorlijn. Zijn vrouw en zoontjes Albert en Ceel zitten in het kamp. Na de oorlog keert het gezin berooid naar Nederland terug. Daar komen de tranen boven. Henk krijgt een oorlogstrauma.
Auteur
Art de Vos (1964) is historicus en communicatieadviseur. Hij voerde voor deze kroniek tien jaar lang gesprekken, onder meer met de inmiddels stokoude Trijntje, bestudeerde dagboeken, patrouilleverslagen en combineerde sommige onderdelen naar eigen idee en noodzaak. Met dit boek combineert hij historie en fictie. De Vos’ motto: Onderzoek het tegendeel.
Het schrijven van een familiekroniek op zo veel ware gronden vergt een heel specifieke vaardigheid. Uitblinkers in die kunst waren (en zijn) Hella Haasse, Geert Mak, Alfred Birney en Annejet van Zijl, om maar een paar grote namen te noemen. De Vos hoort niet in deze rij thuis, dat zou ook wat veel gevraagd zijn. Probleem is bij hem dat zijn mensen niet echt gaan leven, maar wel degelijk het bestaan hebben geleid dat de auteur zo zorgvuldig heeft uitgeplozen. Hij geeft een minutieus verslag van (bijna te veel) historische feiten en gunt de familie Navest – om wie het verhaal toch draait – vooral op emotioneel gebied eigenlijk te weinig ruimte. Opmerkelijk is de tekening van koloniaal denken, de auteur wijst er regelmatig op. Voorbeeld: Als Trijntje per auto naar Padang-Panjang wordt gereden, vallen haar de bijzondere sieraden op van de bewoners. Citaat: Mooi, maar vreemd, deze inlanders, dacht Trijntje toen zij in de auto passeerde zonder echt te beseffen dat zij hier thuishoorden terwijl zijzelf op doorreis was.
Een tweeslachtig boek. Het is zeker interessant en knap en boeiend, maar mist te veel lach en traan. Wie de koloniale geschiedenis kent zal dit boek met extra aandacht lezen. Wat is het denken veranderd sinds Indië Indonesië is! En wat schrijnen alle oorlogen na in de levens van oud-militairen en degenen die vertrokken nadat Soekarno hen dwong tot een keuze.
Art de Vos – Gordel van geweld. Overleven in Indië. ISBN 978-94-6319-126-5. 400 pagina’s, met familiefoto’s. €24,99. Schiedam: Uitgeverij Scriptum 2018.