De stille diplomaat Max van der Stoel 1924-2011

Gedetailleerde biografie

Max van der Stoel, diplomaat, voorvechter van vrede en mensenrechten en overtuigd atlanticus, wordt geportretteerd met veel aandacht voor wat er zich afspeelde in verschillende perioden en regio’s waarin hij actief was.

Max van der Stoel, zoon van een arts, was niet alleen een overtuigd sociaaldemocraat, maar ook een fervent anticommunist, wat hem in de jaren zeventig in conflict bracht met zijn eigen Partij van de Arbeid, waar mensen als André van der Louw en Jan Pronk onder meer pleitten voor erkenning van de toenmalige Deutsche Demokratische Republik (DDR). Alleen dankzij de steun van partijleider Joop den Uyl wist Van der Stoel politiek te overleven.

Max van der Stoel kwam op tegen zowel rechtse als linkse dictaturen. Zo was hij een belangrijk bestrijder van het Griekse kolonelsregime (1967-1974), waardoor hij in dat land grote bekendheid genoot en waar op zijn minst twee straten naar hem genoemd werden. Hij speelde ook een grote rol bij de democratisering van Portugal na de Anjerrevolutie van 1974. Hij was er niet voor om ‘ondemocratische landen’ uit de NAVO te stoten, maar wilde hen juist daarbinnen blijven bestoken. Hij verzette zich fel tegen het door Nieuw Links, een club die hij verafschuwde, bepleitte vertrek van Nederland uit de NAVO.

Tijdens een officieel bezoek als Minister van Buitenlandse zaken aan het toen nog communistische Tsjechoslowakije in 1977 nam hij het gedurfde initiatief om de voorlieden van de mensenrechtenbeweging Charta 77 te ontmoeten. De autoriteiten in Praag waren woedend. Na de omwenteling van 1990 kreeg Van der Stoel één van de hoogste Tsjechische onderscheidingen en werd een park naar hem genoemd.

Veel van zijn internationale werk was ‘stille diplomatie’ en vond buiten de openbaarheid en de publiciteit plaats. Dat zou ook wel eens de reden kunnen zijn dat hij, hoewel twee keer door de Nederlandse regering enthousiast genomineerd, uiteindelijk werd gepasseerd voor de Nobelprijs voor de Vrede. Een onderscheiding die hij ongetwijfeld zeker had verdiend met zijn prachtige staat van dienst.

Van der Stoel was een zuinig mens. Alleenstaand besteedde hij niet meer dan twintig gulden aan de wekelijkse boodschappen. Ook voor de publieke zaak was hij een zuinig mens. Hij haatte grote en dure hotelsuites en limousines en was ook geen gretig bezoeker van diplomatieke banketten en recepties. Hij was vrij gereserveerd, maar open naar de weinig intimi die hij tot zijn inner circle toeliet. Eén van die intimi was de huidige Eurocommissaris Frans Timmermans, die ook wel zijn politieke zoon wordt genoemd.

De auteur

De journalist Anet (Ada Netty) Bleich (1951) studeerde politieke wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Ze werkte voor De Groene Amsterdammer, de Volkskrant en Vrij Nederland. Ze promoveerde in 2009 op Joop den Uyl 1919-1987. Dromer en doordouwer, een knappe biografie.

Loopbaan

Van der Stoel heeft een groot aantal nationale en internationale functies bekleed, waaronder medewerker van de Wiardi Beckman Stichting (1953-1958), internationaal secretaris van de PvdA (1958-1965), lid Eerste Kamer (1960-1963), lid Tweede Kamer (1963-1965, 1967-1973, 1977 en 1978-1981), staatssecretaris Buitenlandse Zaken (1965-1966), lid Tweede Kamer (1967-1973), lid Europees Parlement (1971-1973), minister van Buitenlandse Zaken (1973-1977, kabinet-den Uyl) en 1981-1982, kabinet-van Agt II), permanent vertegenwoordiger van Nederland bij de Verenigde Naties (1983-1986), lid Raad van State (1986-1993), Hoge Commissaris inzake minderheden van de Conferentie voor Veiligheid en samenwerking in Europa. Hij kreeg in 1991 de eretitel Minister van Staat en in 1999 de Huisorde van de Gouden Leeuw van Nassau, een zeer exclusieve onderscheiding.

Van der Stoel verkeerde regelmatig onder de groten der aarde en wist met een aantal van hen goede persoonlijke banden op te bouwen, wat hem regelmatig van pas kwam. Als staatssecretaris van Buitenlandse Zaken wist hij snel het wantrouwen van zijn minister, de legendarische Joseph Luns die niets van socialisten moest hebben, om te bouwen tot een prettige verstandhouding.

Ook met Henry Kissinger, minister van Buitenlandse Zaken van de Verenigde Staten onder de presidenten Nixon en Ford, kon hij het na een wat stekelig begin uiteindelijk goed vinden. Hij was een groot voorstander van nauwe banden met de VS, maar zijn kritiek op het Amerikaanse mensenrechtenbeleid werd hem vooral door de republikeinen vaak niet in dank afgenomen.

Zijn kritiek op de Sovjetunie weerhield hem er later niet van zich in te zetten voor de etnische Russen in de Baltische staten na hun onafhankelijkheid.

Verder onderhield hij nauwe banden met de Tsjechische dissidente schrijver en latere president Václav Havel. Hij was bevriend met de Duitse Bondskanselier Helmut Schmidt, net als hij een realist, en werd nog, samen met Dries van Agt en Wim Kok, in 2008 uitgenodigd voor een dinertje ter gelegenheid van diens negentigste verjaardag.

Aan het eind van zijn loopbaan bewees hij het Koninklijk Huis een enorme dienst door de toekomstige schoonvader van kroonprins Willem Alexander Jorge Zurreguita, wiens verleden niet brandschoon was, ervan te overtuigen thuis te blijven bij het huwelijk van zijn dochter met de prins.

Vanwege zijn drukke werkzaamheden was de workaholic Van der Stoel weinig thuis. Het kostte hem op den duur zijn huwelijk. Gelukkig bleven de banden met zijn kinderen (en later met zijn kleinkinderen) goed.

Over al deze zaken en personen en nog veel meer wordt u in dit uitstekende boek uitgebreid geïnformeerd. De auteur heeft ervoor gekozen ook veel relevante achtergrondinformatie te verschaffen, wat de situaties waarin Van der Stoel moest opereren zeker verduidelijkt.

Het werk bevat niet al te veel anekdotes maar dat is ook niet in lijn met het karakter van de beschreven persoon. Een mooie uitzondering hierop is het vrolijke verhaal over het instorten van de eettafel in de ontvangstkamer van de Permanente Vertegenwoordiging van Nederland in New York tijdens een groot diner, omdat een poot afbrak. De stemming van het internationale gezelschap werd (daardoor?) later heel gezellig.

Max van der Stoel verdient een goede biografie en hij heeft die met dit boek gekregen. Chapeau.

Anet Blech – De stille diplomaat. Max van der Stoel 1924-2011. ISBN 978-94-600-3840-2, 440 pagina’s, € 34,95. Amsterdam: Uitgeverij Balans 2018.   

Dit boek werd tevens besproken in het programma Puur Cultuur van MeerRadio op 25 april 2018. Het geluidsfragment kunt u hieronder aanklikken. 

Dit bericht is geplaatst in Alle Boeken, Biografie, Geschiedenis, Koude oorlog, Oost-Europa, Politiek. Bookmark de permalink.