Els Snick – Duitsland op het spoor. ISBN 978-90-5937-445-4, 143 pagina’s, € 17,99. Amsterdam: Bas Lubberhuizen 2016.
Treinreis door Duitsland in navolging van Joseph Roth.
De prominente liberaal-joodse journalist en schrijver Joseph Roth (1894-1939) was een vluchteling, een Duitstalige jood uit het huidige Oekraïne die als staatloze asiel kreeg in de nieuwe republiek Oostenrijk. Omstreeks 1920 ging hij naar Berlijn om werk te zoeken. Hij verbleef daar tot 1933. Zijn schizofrene vrouw Friedl werd in Wenen verpleegd. Roth was een fervent reiziger. Hij bezocht veel plaatsen in het Europa van na de Eerste Wereldoorlog en maakte vanuit zijn standplaats Berlijn reportages in het hele land. Hij reisde per trein, praatte met mensen onderweg, schreef in cafés. Roth was niet alleen een schilderachtig figuur, maar ook een productief auteur, hij schreef duizenden bladzijden krantenartikelen, romans en brieven op. Veel van zijn boeken zijn in het Nederlands vertaald, waaronder Hiob. Roman eines enfachen Mannes en Radetzkymarsch. Toen Hitler aan de macht kwam vestigde Roth zich in Parijs, waar hij in 1939 aan de gevolgen van alcoholisme overleed.
Els Snick (1966) studeerde Germaanse filologie en geschiedenis aan de Rijksuniversiteit van Gent. Zij doceert daar thans Duits en vertaling. In 2011 promoveerde zij op Joseph Roth, vertaalde delen van diens werk in het Nederlands en is medeoprichter van het Joseph Roth genootschap voor Vlaanderen en Nederland. Volgens haar uitgever is zij onlangs uit de kast gekomen. Voortaan zegt ze gewoon: ik hou van Duitsland, ik vind Duits erg mooi, heb veel Duitse vrienden en ken prachtige Duitse boeken.
De auteur doorkruiste in de herfst van 2015 het Duitsland van nu per trein, middenin de vluchtelingencrisis (Wir schaffen das) op zoek naar de plaatsen van Roth ooit was geweest en boekte kamers in de hotels waar deze beroemde man ooit verbleef. Zo is ze achtereenvolgens te gast in Hotel Zoo (destijds Hotel am Zoo) in Berlijn, Hotel Niedersächsischer Hof in Goslar, Hotel Fürstenhof in Leipzig, Hotel Excelsior in München en tenslotte Hotel Römerbad in Badenweiler.
Dat zijn (en waren destijds ongetwijfeld) gelegenheden met minstens vier sterren. Je vraagt je dus af of de reis gesubsidieerd, dan wel gesponsord was. Hoe kon Roth dit destijds betalen? We lezen dat toentertijd de hotels op de bovenverdiepingen over een aantal kleine kamertjes beschikten en dat de personeelskosten nog heel laag waren.
Snick vroeg zich af: Wat doet het met een mens altijd onderweg te zijn? Als je vaderland wordt opgeheven, je door nieuwe grenzen van je familie wordt gescheiden? Hoe is het om geen huis te hebben, maar te trekken van hotel naar hotel, om met portiers, kelners, kamermeisjes en reizigers uit de hele wereld je dagelijkse leven te delen?
In haar reisverslag besteedt de schrijfster uitgebreid aandacht aan Joseph Roth zelf. Zo komt bijvoorbeeld zijn gecompliceerde verhouding met die andere bekende schrijver, Stefan Zweig (1881-1942), aan de orde. Deze reis is voor Snick tevens een mooie gelegenheid de banden weer aan te halen met een aantal Duitsers die in verschillende perioden als kind gastvrijheid verkregen om ‘aan te kunnen sterken’ in de gezinnen van haar grootouders en van haar ouders. Daarvoor onderbreekt ze haar reis in Mannheim. En passant komen we zo ook een en ander te weten over haar eigen boeiende familiegeschiedenis.
We lezen wat de schrijfster in de bezochte plaatsen en onderweg overkomt. Zo ontmoet ze onder andere de bekende Duitse schrijfster Katja Lange-Müller. Je kunt er zelfs nog een tip uit halen. Zo zou Good Friends in de Kantstrasse de beste Chinees van Berlijn zijn (Mag ik er aan toevoegen dat Petrocelli am Savignyplatz volgens mij de beste Italiaan ter stede is?).
Een prettige manier om meer over Joseph Roth, een aantal plaatsen in Duitsland en ‘de Duitsers’, maar ook over Els Snick zelf te weten te komen. Het lijkt me best leuk om het duo Roth/Snick zelf achterna te reizen. Binnenkort hoop ik weer in Berlijn te zijn en ik heb al een hotel geboekt in Goslar in de Harz, waar ik nog nooit ben geweest.
Interessant voor literatuurliefhebbers die graag reizen.
Aan dit boek is tevens speciale aandacht besteed tijdens het programma Zomeravond van MeerRadio op maandag 18 juli 2016. Het geluidsbestand kunt u hieronder aanklikken.