Griekse goden zijn net mensen, maar dan wel in de overtreffende trap
De Griekse mythologie heeft eeuwenlang schrijvers, schilders en beeldende kunstenaars geïnspireerd. Dit boek laat ons ermee kennismaken, voor het eerst of hernieuwd.
Ik zat in de vierde klas van de lagere school toen ik de Prismapocket Griekse mythen en sagen van Gustav Schwab (1792-1850) in handen kreeg. Ik was tegelijk verkocht en heb sindsdien veel gelezen over de Griekse (en Romeinse) mythologie. De fascinerende verhalen over de Oppergod Zeus, zijn jaloerse gemalin Hera, de verschillende goden en halfgoden, bosnimfen, geesten, monsters en alle mogelijke tussenvormen tussen mens en god boeien mij mateloos. Hoewel veel van de ellende waar goden en stervelingen veroorzaakt waren door seksuele aantrekkingskracht wist Schwab zodanig om de hete brij heen te draaien dat het mij als tienjarige niet opviel. Het feit dat veel van de beschrevenen probleemloos op beide geslachten vielen werd kennelijk zo omschreven dat niemand in die veel preutsere tijd er aanstoot aan nam. Ook wat wij incest noemen (vader-dochter, moeder-zoon, broer-zus) komt regelmatig voor. De oude Grieken deden hier niet moeilijk over.
Gelukkig hoeft de huidige auteur zich niet meer in een keurslijf te persen.
Auteur
Stephen Fry (1957) is een Engelse acteur, journalist, schrijver, tv-presentator en filmregisseur. Hij schreef onder meer een aantal romans. Hij heeft een aantrekkelijke manier van schrijven (die in de soepele Nederlandse vertaling goed bewaard is) en bewandelt in dit boek zijpaden naar onder andere Shakespeare, die zich vaak door de oude Grieken liet inspireren, Oscar Wilde en P.G. Wodehouse. Die zijpaden staan vaak in voetnoten vermeld, wat een extra reden geeft om die noten niet over te slaan. Tot het oude Griekenland rekent men trouwens ook het huidige Turkije en delen van Syrië, Egypte en Italië.
En zo lezen we het Griekse scheppingsverhaal en de komst van de goden. Op de Olympus heersen Zeus, Hera, Poseidon, Demeter, Hermes, Pallas Athene, Ares, Aphorodite, Artemis, Hephaistos en Hestia
Uiteindelijk komen de mensen, eerst de mannen en dan de vrouwen. We lezen over de nukken van de goden en hun onderlinge jaloezie. Soms wordt een mens gevraagd om als scheidsrechter op te treden, maar dat kan die persoon duur te staan komen. De goden hebben niet alleen menselijke eigenschappen, zoals woede en jaloezie, maar ze zijn ook nog onsterfelijk en kunnen dingen die wij niet kunnen. Verder zijn ze grillig en lang niet altijd even eerlijk ten opzichte van hun medegoden en de mens. Zeus is een geilaard en probeert, bijvoorbeeld als stier vermomd, met nimfen en vrouwelijke stervelingen te paren. Ook een mooie jongeman is nooit weg. Maar Hera is wraakzuchtig en, net als de andere goden, vaak onredelijk. Jongens worden in meisjes veranderd en omgekeerd, maar mensen, en soms ook goden, worden getransformeerd tot beren, insecten of sterrenbeelden.
Uiteraard zijn veel van de verhalen welbekend, zoals dat van Prometheus die gestraft wordt omdat hij de mens het vuur bezorgt. De straffen zijn overigens niet mis. Onze taal spreekt nog van Tantaluskwelling en Sisyfusarbeid. Narcisme komt van Narcissos, een mooie jongeman die verliefd was op zich zelf. Ook de oreade (bergnimf) Echo werd verliefd op Narcissos. Toen zij een escapade van Zeus niet wilde verraden aan Hera ontnam deze haar stem. Ze kon van nu af alleen de laatste woorden die ze hoorde herhalen. Allerlei misverstanden leiden tot de tragische dood van eerst Pyramus en daarna zijn geliefde Thisbe, afkomstig uit rivaliserende families en de voorgangers van Romeo en Julia. Pymalion maakte een prachtig stenen beeld dat hij Galathea noemde. Hij werd verliefd op haar en mocht haar tot leven kussen. De bard Arion maakte een zeereis naar Tarentum in Zuid-Italië om aan een groot muziekfestival mee te doen. Hij liet zich daar inspireren door de giftige wolfspinnen, de Tarantula’s. Hier ligt de oorsprong van de nog steeds populaire dans de tarantella. Hoe Arion weer thuiskwam is een ander spannend verhaal. Eén van de laatste verhalen is dat van koning Midas, die alles wat hij aanraakte in goud zag veranderen. Toen dat weer werd teruggedraaid werd hij wegens onderschatting van Apollo bestraft met ezelsoren. Uit dit verhaal:
Voortaan liep hij rond met bloemen in zijn haar, sandalen aan zijn voeten en amper genoeg kleren om zijn zaakje te bedekken. Hij liet het bestuur over Phrygië over aan zijn vrouw en dochter en wijdde zich aan een blijmoedig geitenwollensokkenbestaan waarin eenvoud de grootste deugd was.
Jammer dat we de mythen van Jason en het Gulden Vlies, de Trojaanse Oorlog en de zwerftochten van Odysseus, moeten missen. Ze staan wel in Schwab. Iets voor een volgend boek?
Prachtige verhalen, verteld met oog voor saillante details en veel gevoel voor humor. Mooie, toepasselijke illustraties
Stephen Fry – Mythos. Vertaald uit het Engels (Mythos) door Henny Corver, Ineke van den Elskamp, Pon Ruiter en Frits van der Waa. ISBN 978-94-004-0625-4, 422 pagina’s, € 24,99. Amsterdam: Thomas Rap, vierde druk 2018.
Dit boek werd tevens besproken in het programma Puur Cultuur van MeerRadio op 9 mei 2018.