Een zingende Eline Vere
Jonge vrouw moet buigen voor de macht van de conventies.
‘De geschiedenis van een vrouw. Hoe zij haar stem zocht, gedwongen werd om stil te zijn, maar hem uiteindelijk liet klinken’. Met deze allereerste zin van zijn boek vat Arthur Japin een leven samen, het leven van Anna Witsen, die zingen kon maar niet mócht.
Anna Witsen (1855-1889) was afkomstig uit een deftig, oud geslacht. Dat bracht beperkingen met zich mee, zeker voor meisjes. Een meisje diende keurig en volgens haar stand te trouwen en een huisgezin te stichten. Fatsoen stond hoog in het vaandel, ‘kuren’ werden met harde hand de kop ingedrukt. Onder kuren verstond men ook artisticiteit, een vorm van aandacht trekken die voorbehouden was aan ongemanierde, ongeremde klaplopers wiens gezelschap men moest mijden. Anna en haar jongere broer Willem blijken – een erfenis, vermoedt men, van de familie van hun overleden moeder – beiden behept te zijn met talenten. Vader Jonas Jan wil Willem de kans nog wel geven om in Amsterdam een, door vader gefinancierd, frivool leven als kunstenaar-etser op te bouwen. Maar Anna’s talent voor muziek dient in de kiem te worden gesmoord. Niet alleen moet eerst de oudere stuurse Cobi trouwen zonder daartoe belemmerd te worden door de kuren van haar zus, maar Anna zelf moet ook trouwen, keurig netjes en zónder gezang.
Maar Anna Witsen ís muziek, denkt in muziek, droomt muziek, lééft met muziek. Ze wil zingen, zang studeren. Ze geeft zich stiekem op voor het conservatorium in Amsterdam en is de koning te rijk wanneer ze wordt aangenomen: nú moet vader toch begrijpen dat het geen manie van haar is, maar dat ook anderen geloven in haar talenten. Vader heeft er geen boodschap aan. Verbiedt de studie kort en goed. Anna zoekt haar heil bij broer Willem in Amsterdam. Ontmoet er zijn luidruchtige, blije, artistieke vrienden – we herkennen de Tachtigers – ze leeft op, wordt weer jong en neemt stiekem zangles bij de getrouwde Julius Röntgen op wie ze hevig verliefd wordt. Maar steeds opnieuw grijpt het leven in, in de vorm van vaders harde hand. Als dochter Anna aan de leiband dreigt te ontsnappen, trekt hij zelf de teugels wel aan. Hij laat haar opnemen in een psychiatrische inrichting. Dat zal het meisje leren.
Auteur
Arthur Japin (1956) is acteur en schrijver. Na zijn opleiding aan The School of Dramatic Arts in Londen studeerde hij twee jaar Nederlandse Taal- en Letterkunde en stapte daarna over naar de kleinkunstacademie. Hij stopte in 1987 met acteren en begon te schrijven. In 1996 debuteerde hij met Magonische Verhalen. Met de daarop volgende historische roman De zwarte met het witte hart (1997) werd hij internationaal bekend. Het boek diende als basis voor toneel en film en vormde een bron van inspiratie voor dans, theater, opera en hoorspel.
Er volgde nog veel werk met een historische of autobiografische kern. In 2004 ontving Japin de Libris Literatuur Prijs voor Een schitterend gebrek. In 2006 schreef hij het Boekenweekgeschenk De grote wereld, met een recordoplage van 813.000 exemplaren.
Anna Witsen, de jonge vrouw die wilde zingen maar tot stilte werd gedwongen, heeft echt bestaan. Zij kwam als zuster van de graficus inderdaad zijn vrienden tegen, de luidruchtige vrolijke intelligente club die gezamenlijk een aanslag deden op de, naar hun idee, stoffige Tachtigers. Zij waren hemelbestormers, ze waren ervan overtuigd dat zij beter waren dan die oude club. In het boek staat de lezer aan de wieg van het tijdschrift De Nieuwe Gids, waaraan ieder van hen bijdragen leverde. Boeiend om hierbij aan de zijlijn te staan in dit verhaal van Anna.
Wat stilte wil is een naturalistische, psychologische roman, gekenmerkt door determinisme, fatalisme en pessimisme. Als groot bewonderaar van Louis Couperus herken ik overal Eline Vere in dit boek. Wat stilte wil speelt in dezelfde tijd als veel van Couperus’ werken, maar wordt ook gedragen door dezelfde sfeer. Dubbel-woorden, weemoedig dromen in feeëriek verlichte verten… Couperus en Japin staan elkaar hier zozeer nabij, dat ik bijna de oude spelling miste en Wenkebachs bandomslagen.
Een prachtig boek. En bovenal voor de liefhebbers van Couperus.
Arthur Japin – Wat stilte wil. ISBN 9-789-029-542-86-9, 330 pagina’s, € 24,99. Amsterdam: De Arbeiderspers 2022.