Overdonderende uitzichtloosheid
Niemand vraagt om geboren te worden, maar iedereen vraagt om z’n moeder.
Shuggie heet eigenlijk Hugh Bain. Van die laatste zijn er drie, want zijn vader heeft uiteindelijk bij twee andere vrouwen ook een naamgenoot gefokt. Er is maar één Shuggie, een van de weinige meevallers in zijn leven. Shuggie is de jongste van Agnes. Ze heeft nog twee kinderen van een eerdere man. Dat zijn Catherine en Leek die eigenlijk Alexander heet.
Het gezin woont in Schotland, in Glasgow. Vader Hugh Bain is taxichauffeur die lange nachten maakt, omdat hij er wel pap van lust en van vreemd gaan een intensieve hobby heeft gemaakt. Shuggie zal niet veel van zijn jonge jaren een vader bij zich hebben, want op een gegeven moment neemt zijn verwekker de kuierlatten en kruipt bij een andere vrouw in huis..
Toch zijn dit niet de grootste problemen, want als Shuggie zijn katholieke knieën buigt voor God heeft hij maar twee hartstochtelijke vragen. Lieve Heer, genees mijn moeder van de alcohol en maak van mij een normale man.
Shuggie beweegt als een mietje, loopt als een mietje en praat als een mietje. Hij is slap en vindt voetballen vreselijk. Omdat het zo overduidelijk is wordt Shuggie voortdurend door zijn leeftijdsgenoten gepest en dwars gezeten. Volwassenen zien het, maar doen er niets aan of maken misbruik van hem.
Maar zijn allergrootste probleem is dat zijn moeder drinkt. De voortdurend loerende armoede komt daar nog bovenop.
Het boek beschrijft de jaren van 1981 tot 1992. Het is Shuggies leven van zijn vijfde tot zijn zestiende jaar. Het gaat over armoede, verslaving en misbruik. Door de vernederende stadia van alcoholisme en het ten prooi vallen aan roofzuchtige mannen zakt moeder Agnes af tot totale desintegratie. Catherine is de eerste van de kinderen die de benen neemt. De tweede, zoon Leek houdt het langer vol. Hij is een begenadigd kunstenaar die wordt aangenomen op de kunstacademie. Leek laat deze opleiding echter schieten om zijn moeder en vooral zijn kleine broertje ter zijde te staan. Uiteindelijk zal alleen Shuggie bij zijn moeder blijven
Auteur
Douglas Stuart (1976) verwierf met deze autobiografische debuutroman De Man Booker Prize. De kracht zit niet alleen in de ijzersterke vertelstijl die intense emoties oproept, maar ook in de soms krachtige humor die het dramatisch verloop opjut tot een vreugdevuur van ijdele hoop.
Magistraal, maar hartverscheurend zijn de scenes waarin kinderen hun falende moeder voortdurend wegslepen voor de poorten van de hel. Dat geldt ook voor de momenten dat het soms maandenlang de goede kant lijkt op te gaan, maar Agnes danst op de rand van een vulkaan.
Als ze een flinke periode droog staat, wordt haar gevraagd of het moeilijk is om niet te drinken. ‘Het wordt eerder moeilijker dan gemakkelijker. Je wordt elke dag een beetje sterker, maar de drank wacht geduldig. Hoe hard je ook wegloopt…’
Wanneer zijn moeder wordt opgenomen krijgt Shuggie onderdak in het nieuwe gezin van zijn vader. Als Agnes uit het ziekenhuis is ontslagen wil ze haar zoon terug. Ze onderneemt een hilarische strafexpeditie naar dit gezin, dat inmiddels zeven volwassen kinderen telt. Agnes arriveert per taxi, gooit een vuilnisbak door de voorruit en verwondt met een van haar naaldhakken de vrouw van haar ex. De hele buurt leeft mee. Het is een knettergekke scene waarin een moeder haar jongste zoon terug eist. Tegenover een overmacht aan razende kerels en een hysterische vrouw zal dit haar lukken. Het is trouwens de enige keer dat de alcohol haar tot steun is. Alleen al om deze breed uitgemeten scene is het waard dit boek te lezen.
Shuggie Bain is een epische weergave van een arbeidersmilieu dat het zwaar te verduren krijgt door tegenslag en onvermogen. De beschrijving van de onvoorstelbare veerkracht en loyaliteit van kinderen voor hun moeder is misschien nog wel de belangrijkste aansporing om deze roman aan te schaffen.
Denk bij het lezen aan de woorden van Bertolt Brecht in de Dreigroschenoper (1928)
denn die einen sind im Dunklen
und die Andern sind im Licht
und man siehet die im Lichte
die im Dunkeln sieht man nicht
Douglas Stuart – Shuggie Bain. Vertaald uit het Engels (Shuggie Bain) door Inger Limburg en Lucie van Rooijen. ISBN 978-90-468-2757-4, 448 pagina’s, € 22,99. Amsterdam: Nieuw Amsterdam 2021.