Decennia lang waarnemer van en deelnemer aan de maatschappij
Biografie van een productieve en tegendraadse filmmaker.
De liefde voor film overbrengen was de passie van Louis van Gasteren. Net als zijn ouders klom hij op de barricade om zijn visie op de samenleving te delen.
Geboren op 20 november 1922, als zoon van Louis sr. en Lies Menagé Challa en broer van Josephine. Zijn vader was acteur, moeder concertzangeres en zijn zus actrice. Samen vormden zij een artistiek, maar disfunctioneel gezin. Zijn jeugd heeft altijd een grote rol in zijn leven gespeeld. Hij voelde zich een verlaten kind omdat zijn ouders altijd onderweg waren.
Voor vader Lou was het gras aan de overkant altijd groener. Als toneelspeler ageerde hij tegen kleinburgerlijke toneelstukken en streefde ernaar cultuur onder de massa te brengen. Zijn moeder was meditatief en een zoeker. Zij raakte onder de indruk van de communistische leer, wat een grote impact op het leven van de jonge Louis heeft gehad.
Auteur
Jan Willem Regenhardt (1952) is schrijver en historicus. Hij publiceerde eerder een biografie van verzetsman en kunstenaar Eduard Veterman en van de Joodse pianist Mischa Hillesum, de jongste broer van Etty Hillesum.
Henk Hofland gaf Louis de benaming ‘seismograaf’ die de schokgolven van zijn tijd registreerde, maar soms ook zelf aardschuddingen opwekte’.
Zijn films en documentaires zijn in te delen in de decennia van de twintigste eeuw. De jaren vijftig staan in het teken van de naoorlogse wederopbouw. In de jaren zestig ligt de nadruk op de tegencultuur die de gevestigde orde onderuit haalde. In het volgende decennium maakt hij films over de bedreiging die de grote moderne ondernemingen voor de werkgelegenheid vormen. Een reflectie op de jaren zestig, waarin de bevlogen jeugd over zijn eigen revolutie struikelt, vormt de hoofdmoot van de jaren tachtig. Na de belangstelling voor waterbeheer in de jaren negentig is er in de beginjaren van de 21e eeuw ruimte voor zijn beschouwende blik.
Eén van Van Gasterens meest invloedrijke documentaires is ‘Begrijp je nu waarom ik huil?’ Hierin laat hij zien hoe de psychiater Jan Bastiaans een patiënt met het KZ-syndroom behandelt. De film stamt uit 1969, maar werd in 1972 op televisie vertoond aan de vooravond van het politieke debat over de vrijlating van de Drie van Breda. De toenmalige minister van Justitie, Dries van Agt, wilde de drie Duitse nazi’s na 25 jaar gevangenschap in vrijheid stellen. De Tweede Kamer was in eerste instantie voor dit besluit, maar stemde, na de vertoning van de documentaire, toch tegen de vrijlating.
Dat de auteur veertien jaar aan deze vuistdikke biografie gewerkt heeft is niet onbegrijpelijk. Hij heeft heel veel bronnen geraadpleegd, onder wie Louis zelf, maar ook zijn familie, vrienden en mensen met wie hij heeft samengewerkt. Maar een bijna onuitputtelijke bron vormt het archief van de cineast, die nagenoeg alles bewaarde. Van de briefwisseling met zijn ouders, toen hij van 1943 tot 1946 gevangen zat omdat hij een Joodse onderduiker om het leven had gebracht, tot aan bonnetjes van gekochte artikelen aan toe.
Evenals het oeuvre van Louis van Gasteren is deze biografie dan ook een document van een groot deel van de twintigste eeuw. Het boek is zo lijvig dat het register er niet in opgenomen is, maar via de site van de uitgever te downloaden. Tevens kan de lezer daar het e-book Dossier van Gasteren, waarin delen van het verhaal over de familie van Gasteren die niet zijn opgenomen in dit boekwerk, downloaden.
Een werk waarvoor je je pet afneemt.
Jan Willem Regenhardt – Louis van Gasteren. Seismograaf van onze tijd. ISBN 978-90-2442-713-0, 670 pagina’s, € 49,90. Amsterdam: Boom uitgevers 2019.