Voor kenners
Pianist doet een boekje open wanneer hij zich als rouwverwerking overgeeft aan muziek van Bach.
Wie niets met Bach heeft, wie nooit heeft gehoord van de Goldbergvariaties, wie nooit pianoles heeft gehad en geen benul heeft van muzikale vormen als een fuga of variatie zal er een hele kluif aan hebben. Maar wie bekend is met onverwerkt verdriet, hartstochtelijke gedrevenheid, haast niet te temmen faalangst of muzikale overgave zal in dit boek over sublimatie van gevoel beslist iets van zijn of haar gading vinden.
Zijn jeugd en met name de relatie met zijn moeder was angstig en nerveus. Zijn moeder leed onder het feit dat ze niet van haar leven, haar carrière, had gemaakt wat er in zat. Ze projecteerde haar verlangen om te compenseren op haar zoon. Toen zijn moeder stierf stond kunstcriticus en pianist Philip Kennicott er alleen voor. Het dreef hem naar de Goldbergvariaties van Johann Sebastian Bach. Voor pianisten een ultieme uitdaging om dit beroemde klavierwerk in de vingers te krijgen. Het is razend moeilijk om te spelen.
De Goldbergvariaties zijn 30 variaties over de melodie van een Sarabande, een van oorsprong Mexicaanse dans in driekwartsmaat met nadruk op de tweede tel.
Het verhaal gaat dat de gezant van Rusland in Saksen, graaf von Keyserlingk aan slapeloosheid leed. Bach leverde hem een passend muziekwerk om het probleem op te lossen. Een zekere Johann Gotlieb Goldberg, talentvol klavecinist in dienst van de graaf, moest in de kleine uurtjes van de nacht Bachs muziek spelen om zijn baas in dromenland te helpen. De muziek werd vernoemd naar de begaafde muziektherapeut.
Het is duidelijk dat Johann Goldberg zijn vingers behoorlijk kon bewegen want de variaties vragen, als gezegd, van de klavecinist of pianist soms het uiterste. Tegenwoordig wordt het werk meestal op piano gespeeld.
De beroemdste uitvoering is nog altijd die van de excentrieke pianist Glenn Gould. Hij nam de variaties in 1955 op en verbijsterde de wereld van de klassieke muziek. Toen Gould in 1982 stierf waren van de opname 100.000 platen verkocht.
Auteur
Philip Kennicott is de belangrijkste kunst- en architectuurcriticus van The Washington Post. Hij won in 2013 de Pulitzer Prize voor kritiek. Deze roman is een autobiografie die zich richt op de ontwikkeling van zijn pianospel enerzijds en een bespreking van de Goldbergvariaties anderzijds.
Met als kapstok zijn rouwverwerking na het overlijden van zijn ambitieuze moeder vertelt de schrijver zijn ervaringen met een reeks pianodocenten met ieder hun eigen stijl van lesgeven en doet hij verslag van zijn falen en succes als pianist. Dit alles in het kader van zijn overgave voor de Goldbergvariaties. Daarbij worden gedegen muzikale analyses niet geschuwd en geeft Kennicott en detail inzicht in de pianistische problemen waarvoor de uitvoerder wordt gesteld.
Het zijn niet alleen technische kwesties die de pianist moet oplossen, maar ook wordt Kennicott en met hem vele andere pianisten, geplaagd door mentale blokkades die hem bij het pianospel frustreren.
Hoe gecompliceerd ook, men kan het natuurlijk simpel zien. Michelangelo zei over het vervaardigen van zijn David: ‘Het is gemakkelijk, je hakt gewoon het stuk van de steen weg dat niet op David lijkt.’ Bach antwoordde: ’Er is niets aan. Alles wat je moet doen is de juiste toetsen op het juiste tijdstip aanslaan en dan speelt het instrument vanzelf.’
Dat is aardig gezegd, maar we weten dat het niet zo gemakkelijk is. Het is toch niet mis: gaat je moeder dood en dan wil je je verdriet sublimeren door de Goldbergvariaties in te gaan studeren. Een heerlijk boek voor iedereen die zo iets herkent.
Philip Kennicott – De Goldbergvariaties. Een verhaal over Bach & rouw. Vertaald uit het Engels (Counterpoint. A Memoir of Bach and Mourning) door Frits van der Waa. ISBN 978-90-450-4008-0, 352 pagina’s, € 24,99. Amsterdam: Atlas Contact 2020.