De ‘zakenvrouw van de eeuw’
Is Maria de gekraagde vrouw die Rembrandt portretteerde?
Als het spiegelretourschip Mauritius op 4 januari 1625 zee kiest voor een lange reis naar Batavia heeft het een aantal ongewone passagiers aan boord. Een gouvernante en zeven ongerepte, devote meisjes zijn ingescheept, op ’bestelling van de heren ginds’, de heren in de Oost. Ze zijn niet met de handschoen getrouwd, zoals later wel gebeurde. Nee, de meisjes zijn ‘varende baarmoeders’, ze worden ‘de moeders van de Volksplanting’ genoemd. Hun taak wordt in de Oost Hollandse kinderen te baren. Eén van de zeven meisjes is de 18-jarige Maria van Aelst. Ze was liever thuis in Steenbergen gebleven, maar haar verliefdheid voor Berend de bakkerszoon beviel haar chique ouders niet. Hun dochter moest daarom ‘deze gouden kans grijpen’.
De reis met de Mauritius ging van start met 246 opvarenden, negen maanden later, op de dag dat het schip in Batavia aankomt, valt de 67ste dode. Maria was een wonderschoon land voorspeld, haar eerste indruk van Indië is die van ‘een hete puinhoop vol steekmuggen en geweld’. En dat niet alleen, in dat land bleken ook nog eens mensen te wonen die donker waren van kleur en zich niet fatsoenlijk kleedden. Eigenlijk wilde ze liefst rechtsomkeert naar huis. Maar ze maakt er het beste van. ‘Altijd naar voren kijken’ had haar moeder haar immers op de dag van vertrek gezegd. Dat zal haar lijfspreuk worden. Ze moet wel. Want na een vernederende ‘vleeskeuring op een meisjesmarkt’ wordt ze ten huwelijk gevraagd door een twintig jaar oudere man. Er volgen nog wat aanzoeken. Maar nummer één is de man die ze trouwt. Hij blijkt best mee te vallen, maar hij overlijdt al na anderhalf jaar. Maria hertrouwt. Deze man sterft ook. Als ze 22 jaar is, heeft ze al twee echtgenoten begraven en nog steeds geen kind, haar taak toch in het Oosten. Ze recht haar rug, kijkt vooruit en besluit haar eigen weg te volgen. Maria gaat de handel in. Uniek voor een vrouw, maar dat stoort haar niet. Ze blijkt een zakenvrouw met grote talenten. Het gaat haar zeer voor de wind.
Auteur
Anneloes Timmerije (1955) is journalist en auteur van literaire en historische non-fictie. Ze debuteerde met de verhalenbundel Zwartzuur (2005), waarvoor ze de Vrouw&Kultuur Debuutprijs 2006 ontving. De bundel werd ook genomineerd voor drie andere prijzen. Na enkele andere boeken schreef zij in 2014 samen met Charles den Tex de historische roman Het vergeten verhaal van een onwankelbare liefde in oorlogstijd.
In 1630 wordt Maria van Aelst ten huwelijk gevraagd door Antonio van Diemen, de latere gouverneur-generaal van Oost-Indië. Als zij een jaar later samen op verlof zijn in Nederland, vertelt Antonio haar dat hij een portret van hen beiden wil laten schilderen. Hier verlaat de auteur de echte geschiedenis voor de ‘waarschijnlijke / mogelijke historie’. Antonio heeft de jonge Rembrandt van Rijn benaderd en hem de opdracht verleend. De jonge schilder portretteert hen. Dat schilderij van Tonio en Maria staat op de kaft van het boek. Maar… het is nooit bevestigd dat deze twee figuren inderdaad Maria en Tonio zijn. Wie het anders zouden kunnen zijn is evenmin bekend. Fascinerend. Want ondanks deze twijfel weet Timmerije de waarheid van de auteur overtuigend neer te zetten.
Het verhaal over de mannen van Maria van Aelst, (bij haar dood in 1674 behoorde ze tot de honderd rijksten van de Republiek, haar bezit besloeg omgerekend naar nu, afhankelijk van rekenmethodes, tussen de 10 en 35 miljoen euro) is spannend, en boeiend geschreven. Mooi zo’n verhaal over een vrouw die de zakenwereld deed beven!
Een geweldige historische roman, het lezen dubbel en dwars waard. Goed geschreven, mooi van sfeertekening, ruimschoots gedocumenteerd, nergens weetjes-uitstralend, een verhaal over het leven en overleven van een indrukwekkende vrouw die het verdiende te worden beschreven. Chapeau!
Anneloes Timmerije – De mannen van Maria. ISBN 978-90-2140-792-0, 344 pagina’s, €20,99, Amsterdam: Querido 2020.