Klopt de historische beeldvorming?
Uit beeldarchieven en erfgoedinstellingen werden 300 foto’s geselecteerd. Ze tonen een realistisch beeld van de Indische koloniale periode tussen 1840 en 1949.
Sinds de uitvinding van de fotografie in 1839 druppelen ook negentiende-eeuwse foto’s uit Nederlands-Indië binnen. Zoals een foto van de Borobudur uit de jaren zestig van de voor-vorige-eeuw en een foto uit 1880 genomen in ’s Lands Plantentuin te Buitenzorg (Bogor). Portretten van Javanen op hun paasbest en het residentiehuis in Soerabaja uit diezelfde tijd.
Foto’s van Nederlandse ondernemingen, plantages, de aanleg van spoorwegen, maar ook de koeliearbeid, de contract-Chinezen en, daar wachten we op, de verovering van de archipel, de strijd tegen inlanders die niet wilden buigen, foto’s met daarop honderden doden en uiteindelijk de bezetting.
In de vorige eeuw, na 1913, zijn de Nederlanders de baas en dat is te zien. Afbeeldingen van steenrijke planters, operationele missionarissen, ijverige schooljuffen, on-Indische architectuur, automobielen, havens, treinen. Soms ligt die trein ontspoord op z’n kant. Dan was er een aanslag gepleegd. Niet iedereen is immers blij met de Hollandse heersers. Een bezoek van de Indische elite uit 1927 aan Den Haag met daarop onder meer Mohammed Hatta straalt kracht uit. Met hem maken we later nader kennis.
Voorlopig is er nog geen onafhankelijkheid. Een foto van de Bragaweg in Bandoeng, ergens tussen 1935 en 1938 genomen, geeft een straatbeeld dat er onberispelijk Nederlands uitziet. Er staan twee Nederlandse kinderen op. Een jongetje in een soort lederhosen, een meisje in een zomerjurkje met pofmouwtjes die er beiden verschrikkelijk Europees uitzien. Ze staan geleund tegen een mooie auto die voor een juwelierszaak staat geparkeerd. Vader en moeder buigen zich mogelijk over een broche of ketting, terwijl de kinderen buiten tegen de auto hangen.
In 1942 vallen de Japanners binnen en sluiten ze de Nederlanders op. Als het zonnevolk uiteindelijk op de knieën is gedwongen breekt eind 1945 anarchie uit. De Proklamasie Indonesia Merdeka op 17 augustus was het begin van de omwenteling. Terwijl tienduizenden repatrianten naar Nederland wegvluchtten, zette de Nederlandse regering 200.000 militairen (waarvan 95.000 dienstplichtigen) in om rust en gezag te herstellen. Naar schatting verloren 6200 van hen het leven waarvan ongeveer 2500 bij gevechtshandelingen. Aan Indonesische zijde vielen 200.000 slachtoffers.
Op 27 december 1949 vond de overdracht van de soevereiniteit plaats. Hierbij tekenden Mohammed Hatta, koningin Juliana en premier Willem Drees.
Samensteller
Fotograaf en acteur Thom Hoffman (1957) stelde het fotoboek samen. Het is een chronologische rangschikking van Indische foto’s waarbij verschillende tijdvakken en invalshoeken tegen elkaar aan worden gezet.
Zo verkrijgt men zicht op een historisch langere lijn en wordt causaliteit zichtbaar. Er ontstaan andere hoofdpersonen en andere helden. Daarbij wordt de kijker uitgedaagd om zijn historische beeldvorming aan onderzoek te onderwerpen.
Dit boek is een magistrale staalkaart van Indische fotografie zoals momenteel te zien is als onderdeel van de tentoonstelling Dossier Indië in het Wereldmuseum in Rotterdam.
Thom Hoffman (samensteller) – Een verborgen geschiedenis. Anders kijken naar Nederlands-Indië. ISBN 978-94-625-83443-3, 240 pagina’s, € 29,95. Zwolle: Uitgeverij W BOOKS 2019.
N.B. De tentoonstelling loopt tot 14 mei 2020.