Jamie Bartlett – Dark net. Daal af in de digitale onderwereld van hackers, seks, bitcoins en wapens. Vertaald uit het Engels (The Dark Net) door Wim Scherpenisse. ISBN 978-94-9184-570-3, 312 pagina’s, € 20,00. Amsterdam: Maven Publishing 2016.
Reis door de anonieme digitale wereld.
Als je al wat ouder bent dan herinner je je misschien de tv-serie De onzichtbare man. In deze in 1975 ook op de Nederlandse televisie uitgezonden serie, speelt acteur David McCallum de rol van een geleerde die niet alleen voorwerpen en dieren onzichtbaar kan maken, maar ook zichzelf. De tv-serie werd een succes, mede omdat zij appelleert aan de vraag die iedereen zich weleens stelt: wat zou ik doen, als ik onzichtbaar zou zijn?
Sinds 1975 is er veel veranderd. Niet alleen is de computer veel kleiner geworden en het aantal mensen dat toegang heeft tot internet spectaculair gegroeid, maar ook surfen steeds meer mensen op het diepe web, ook wel deep- of dark net genoemd. De Britse journalist Jamie Bartlett zag dat ook toen hij in 2010 klaar was met zijn onderzoek naar radicale bewegingen.
Bartlett vroeg zich af wat de combinatie van snelle verbindingen en anonimiteit betekent voor de duistere kanten van onze menselijke aard. Wordt zij erdoor ontketend en zo ja, hoe? Om antwoord te krijgen ging hij zelf het dark net op en legde hij zowel digitaal als face to face contact met onder andere radicalen, camgrils en cyberpesters.
Als je Bartletts boek leest, val je van de ene verbazing in de andere. Zo heeft hij het over zogenoemde trollen, mensen die de hele dag niets anders doen dan online anderen provoceren en pesten. Gewoon voor de lol. Wanneer het hen bijvoorbeeld lukt de ware identiteit van een camgirl te achterhalen – omdat het meisje met haar camera per ongeluk langs papieren gaat waar persoonlijke gegevens op staan – dan brengen de trollen binnen een paar minuten het persoonlijke netwerk van de dame in kwestie van haar geheime activiteiten op de hoogte. In één geval leidde dit in de VS zelfs tot de zelfmoord van een meisje van 15 jaar.
Ondanks het feit dat Bartlett allerlei verderfelijke praktijken tegenkomt probeert hij een zo neutraal mogelijk standpunt in te nemen. Dit doet hij omdat het hem beter in staat stelt gesprekken aan te knopen en verder te kijken, zodat hij aan de weet komt wat mensen nu eigenlijk bezielt om zich in te laten met zoiets als drugshandel en kinderporno.
Wat blijkt is dat veel dark netters in het echt vaak heel gewone mensen zijn. Waarom ze zich dan extremer gedragen als ze anoniem online zijn komt voor een deel door het ontbreken van toezicht en doordat men zijn virtuele daden vaak niet als ‘echt’ ziet.
Zoals elk nadeel ook zijn voordeel heeft, ziet Bartlett ook positieve ontwikkelingen. Hij ontdekt bijvoorbeeld dat de best verkopende drugsites uiterst klantvriendelijk zijn. Dat moet ook wel, want de keuze is reuze en om wat te verdienen moet je de allerbeste service bieden. Bartlett merkt dat zelf als hij via een site 1 gram drugs bestelt. Hij zegt erbij dat hij zo’n geringe hoeveelheid bestelt omdat hij het allemaal niet vertrouwt. Het verrassende antwoord van de verkoper is dat deze dit begrijpt, bereid is de ene gram te sturen en hoopt in de toekomst opnieuw zaken te kunnen doen. Een paar dagen later valt de ene gram, keurig verpakt, op zijn deurmat.
In zijn prettig leesbare en goed gedocumenteerde boek gaat Bartlett niet alleen in op de vraag wat digitale anonimiteit voor gevolgen heeft. Ook laat hij je nadenken over een samenhangend thema, namelijk de vrijheid op internet. Deze kwestie bespreekt Bartlett door heel het boek heen, waarbij hij laat zien dat de vraag al bij het begin van het internet werd gesteld. Zo komen we aan de weet dat er in 1979 reeds over werd gediscussieerd, toen bij het chatprogramma TALK de functie FINGER werd geïntroduceerd, waarmee je kon zien of iemand online was of niet.
Bartlett stelt vragen, maar pasklare antwoorden geeft hij niet. Dat kan ook niet want voor ieder argument vóór een vrij internet, is er één tegen. Wat de toekomst brengt is dan ook onzeker. Zij het dat je tussen de regels door wel proeft dat Bartlett vooral kansen ziet en minder bedreigingen. Hij lijkt vooral te geloven in dat wat Freud een eeuw geleden al stelde, namelijk dat het de meeste mensen lukt de ergste driften (het ‘Es’) in bedwang te houden omdat ze een geweten (een ‘Superego’) hebben. Dat dit niet altijd goed gaat (denk aan Anders Breivik) is een gegeven, zowel in de zichtbare als de onzichtbare wereld.
Al met al is het een zeer interessant boek, dat bovendien vlot wegleest. Daarnaast weet Bartlett waar hij het over heeft en presenteert hij zijn bevindingen op een onderhoudende wijze.
Een verhelderend boek dat voorziet in een behoefte.