De oorlog is nooit afgelopen
Verhalen van Holocaustoverlevenden en hun kinderen.
Het was laat geworden die dag, de man kon pas na tienen op huis aan. Tegen twaalf uur arriveerde hij thuis, in Soesterberg. Thuiskomen gaf hem altijd een lichte angst: zou Daisy – zijn vrouw op wie hij na twintig jaar nog steeds verliefd was – thuis zijn, of zou zij zijn opgepakt door de nazi’s, zoals ooit zijn ouders gebeurde? Zij waren nog jong, zij ontsnapten. Het was een krankzinnige gedachte, zo lang na de oorlog, maar niettemin onuitroeibaar. De man kwam thuis. Het licht was aan. Gelukkig. Ze zou naar bed zijn, hij ging nog even wat werken. Misschien zou hij morgen dan tijd hebben om samen met Daisy te schaatsen…Maar zover komt het niet. Er wordt gebeld. Er staat politie voor de deur. De agent vertelt hem dat Daisy die middag bij een verkeersongeval is omgekomen.
En dan gaat de film draaien. De film van de dood van toen en van nu. Iedereen die hij belt leeft mee. Al is dat soms op merkwaardige wijze. Zo zegt zijn vriend Bennie – in 1939 als jood uit nazi-Duitsland gevlucht – en die onlangs zijn vrouw Frieda verloor, vrij koel: Ik weet er alles van. Als er een deur wordt gesloten, wordt er wel een andere geopend. Het beste medicijn is om de draad van het leven gewoon weer op te pakken en te doen alsof er niets aan de hand is. Keep the stiff upper lipp. De man, zelf jood, verkeert in veelal joodse kringen. Al zijn vrienden hebben talloze familieleden verloren in de oorlog. En na de bevrijding zijn ze allemaal doorgegaan. Met een hoofd vol herinneringen, doorwaakte nachten vol gruwelijke helse dromen aan de Holocaust die zij overleefden, gespannen als een vioolsnaar, trillend als een riet kwamen zij terug in de maatschappij die hen koeltjes ontving. Ze moesten niet zeuren, ze leefden toch nog? Bezittingen kwijt? Wat zijn spullen? De teruggekeerde joden rechtten hun rug, ze leefden. Maar in de nachten spookten de doden, ze konden niet, ze konden nooit meer slapen.
Nooit ook konden de overlevers kaddisj zeggen naast het doodsbed van hun overleden geliefden. Nu moet de jonge weduwnaar kaddisj zeggen voor Daisy en hij neemt de last van de doden van de holocaust mee op zijn gebogen schouders.
Auteur
Simon Hammelburg (1952) is cabaretier, journalist, componist, tekstdichter en schrijver. Hij werkte onder meer voor AVRO’s Radiojournaal en vestigde zich in 1982 als correspondent voor de Nederlandse en Belgische radio en televisie in New York. Hij is medeauteur van het boek Mijn Jodendom onder redactie van Dick Houwaart. Ook de hilarische satire Het voorgesprek (2016) over het wereldje van uitgevers en media, is van zijn hand.
In 1996 publiceerde Hammelburg zijn boek Kaddisj voor Daisy. Het boek was gebaseerd op 1200 interviews met Holocaustslachtoffers en hun kinderen. Het boek verdween uit de schappen. Daarna borduurde Hammelburg voort op zijn basismateriaal. In 2014 verscheen de eerste versie van Van binnen is alles stuk, in het Engels Broken on inside – The War never ended. De twaalfhonderd interviews bleven de auteur bezighouden. Hij werkte door met het materiaal en nu, 22 jaar na het eerste verhaal over Daisy, verschijnt de vrouw opnieuw, nu als personage in de nieuwste versie, Hammerburg heeft een aantal van de interviews bijeengegaard in romanvorm.
Voorin het indrukwekkende boek staat het adembenemende gedicht Ze zijn er nog. Daarin vertelt een zoon (of dochter) over de doden uit de kampen en barakken. Híj heeft het allemaal niet meegemaakt, maar de vader wel. En hij weet dat vader wakker ligt, dat al die mensen tegen hem spreken. Pas als vader slapen kan, zal ook het kind kunnen slapen. Dat zal nog heel lang duren. Hammelburg schreef het in 1980. Het gedicht werd in gezongen vorm gebruikt ter illustratie van een NCRV-documentaire naar aanleiding van de publicatie van het boek Mijn Jodendom. Haal dit lied onder het stof vandaan en zing het voortaan op 4 mei. Het verdient dat.
En lees dit schitterende, treurige en fraai geschreven boek – generaties-breed – om enig begrip te krijgen voor het leed dat joden trof. Niet alleen de doden, maar ook de geslachten na hen hebben de last te dragen.
Simon Hammelburg – Van binnen is alles stuk. ISBN 978-94-6338-443-8. 284 pagina’s. €17,95. Soesterberg: Uitgeverij Aspekt 2018.