Morgenster deel drie
Een nieuwe ster zaait onrust.
Het derde rijk is het derde deel van de romancyclus Morgenster. Het is aan te bevelen de voorgaande delen ook te lezen omdat sommige verhaallijnen een vervolg zijn op de gebeurtenissen uit de delen een en twee. De roman bestaat uit afzonderlijke hoofdstukken die op een enkele uitzondering na niet samenhangen en die verteld worden vanuit het perspectief van zeer uiteenlopende hoofdpersonen, waaronder een schilderes, een leraar, een architect, een studente, een neuroloog, een politieagent, een begrafenisondernemer en een predikante. Ze komen uit verschillende milieus en hebben allen hun eigen problematiek. In alle verhalen gaat het wel over een geheimzinnige ster die plotseling verscheen en die allerlei bovennatuurlijke gebeurtenissen veroorzaakt. In tegenstelling tot de zeer realistische reeks Mijn Strijd is in deze roman plaats voor magisch-realisme.
Auteur
Karl Ove Knausgård (1968) wordt gezien als de belangrijkste Noorse auteur van onze tijd. De zesdelige autobiografische Mijn strijd-reeks is een wereldwijde sensatie. Knausgårds werk is veelvuldig bekroond en verscheen in vijfendertig talen.
In het verhaal over de psychisch gestoorde schilderes Tove wordt weer eens duidelijk hoe groot het inlevingsvermogen van de schrijver is. Uitgebreid kunnen we haar volgen in haar gedachten. Aangrijpend is de eenzaamheid die ze ervaart in haar gezin. Kinderen en echtgenoot zijn lief en bezorgd, maar het echte contact ontbreekt. Ze ervaart dat de anderen zich achter een glazen scherm bevinden.
Gaute is een goede leraar. Hij is klassenleraar van Gudrun, een meisje dat vaak afwezig is en dat op school zwijgt. De leraar doet alles om haar te helpen: huisbezoek, gesprekken met de moeder en het raadplegen van een psycholoog. Het is onthutsend om mee te maken hoe deze aardige, redelijke man omslaat in een zeer onredelijke, jaloerse echtgenoot. Wat mislukte telefoontjes en een vliegtuig dat gemist werd brachten de echtgenoot in de overtuiging dat zijn vrouw overspel had gepleegd. Er was geen praten tegen. Hij wilde zelfs al de volgende dag een makelaar bellen voor de verkoop van het huis.
Helge is een beroemd architect. Hier laat Knausgård zich van zijn beschouwende kant zien. De architect wordt geïnterviewd. Uitvoerig komen zijn ideeën aan de orde. Is hij trots op zijn werk? Nee, ik ben niet trots. Het gaat niet om mij, het gaat om de architectuur. Bladzijden lang wordt er gefilosofeerd over het verschijnsel architectuur. Soms interessant, vaak saai. Dat belerende trekje komt nog sterker naar voren in het hoofdstuk over de neuroloog. Zijn onderzoek van een comapatiënt is spannend, maar Knausgård onderbreekt zijn romantekst voor een uitgebreid essay over de kleine hersenen. Het staat vol met vaktermen. Een goedmakertje is het slot van het hoofdstuk waarin onze arts in het hotel een prostituee denkt te treffen, maar terechtkomt bij een dame die helende kristallen verkoopt. Hij gaat serieus met haar in gesprek. Absurd en vermakelijk.
In twee hoofdstukken worden we geconfronteerd met extreme black metal bands. In het eerste geval gaat het om de gevonden lijken van de band Kvitekrist. Het leek een rituele moord. De bandleden waren gevild en gescalpeerd, hun hals was doorgesneden en hun gezicht op hun rug gedraaid. De ‘liederen’ van deze band gaan over duivel, hel en dood. De teksten zijn nauwelijks te verstaan omdat het niet gaat om zingen, maar meer om agressief gekrijs.
Een tweede ervaring met deze muziek is het verhaal van het meisje Line. Ze krijgt een liefdesrelatie met Valdemar. Hij is de beroemde zanger bij het bandje DOMEN. Ze bezoekt een optreden in een bos in Zweden. Als hij seks met haar wil, wil hij haar ook snijden. Ze moet gemarkeerd worden. Ze verzet zich tevergeefs en verlaat zo snel mogelijk het kamp. Wat deze bandleden bezielt wordt niet duidelijk. Aan de ene kant hebben ze het over de duivel. Volgens Valdemar bevinden ze zich in het derde rijk. Dat slaat niet op de tijd van Hitler. Volgens hem ging het in het eerste rijk om God, in het tweede rijk om Christus en het derde rijk om de Heilige Geest. Helaas wordt over dit onderwerp niets nader uitgelegd.
Het christelijk geloof is een thema dat geregeld opduikt in de roman. In de eerste plaats komen we het tegen in de teksten van de bands. Ze denken dat het derde rijk komt, het rijk van de Heilige Geest, maar bedoelen daar waarschijnlijk iets heel anders mee dan de christenen. In hun teksten komen woorden voor als: De mens is God, Wij zijn Goden, God is mens. De geloofskwestie komt ook voor in het hoofdstuk Kathrine. Zij is predikante en verkeert in een geloofscrisis. We maken ook mee dat ze uit de crisis komt. Ze komt tot het inzicht dat twijfel bij het geloof hoort. Wie gelooft ervaart twijfel. Knausgärd is een schrijver die observeert en beschrijft. Het is heel aangenaam dat hij zijn eigen mening voor zich houdt.
Dit boek zit vol tegenstellingen. Het komt er eigenlijk op neer dat Knausgård de maatschappij in zijn verscheidenheid wil laten zien en dan wel met het oog op de verschenen ster. Geeft God aan dat het einde der tijden is aangebroken? Dat is ook te merken aan de klimaatverandering die een grote hitte veroorzaakt. Worden mensen onsterfelijk? Begrafenisondernemer Syvert merkt dat er zich sinds de komst van de ster geen sterfgevallen hebben voorgedaan. De beweging van de black metal bands denkt dat het derde rijk gaat komen. Knausgård geeft alle ruimte om zich uit te leven in het magisch-realisme, wat de bovennatuurlijke verschijnselen mogelijk maakt. Het vraagt van de lezer veel omdat hij vaak moet omschakelen.
Het lezen van deze echte Knausgärd was weer een belevenis. Wat een inhoud en wat een meeslepende stijl. Dit is weer pure literatuur!
Karl Ove Knausgård – Het derde rijk. Vertaald uit het Noors (Det Tredje Riket) door Maaike van Rijn. ISBN 978-90-445-5041-2, 501 pagina’s, € 34,99. Amsterdam: Uitgeverij De Geus 2025.