De weerloze mens
Wat een trauma kan doen met de volgende generatie.
Vijfendertig jaar nadat zijn vriendin Sanne het zonder uitleg plotseling uitmaakte, ontvangt Corneel Schut een bericht van haar. Ze vraagt of hij haar kan bezoeken om iets te bespreken. Sanne wil nog niet vertellen waar het over gaat, maar zegt dat het belangrijk is om het gesprek persoonlijk te voeren zodat Corneel haar beter zal begrijpen. Corneel reageert in eerste instantie korzelig en houdt de boot af.
Nadat Corneel enige tijd heeft gewikt en gewogen wint zijn nieuwsgierigheid het van zijn weerzin. Corneel maakt een afspraak en neemt op een dag de trein naar Roermond. Tijdens de rit komt hij tussen de carnavalsgangers terecht en bezeert hij zich aan een van zijn vingers waaraan hij enkele dagen eerder is geopereerd. Opnieuw gaat een oude wond open, dit keer letterlijk.
Eenmaal aangekomen in Roermond ontvangt Corneel een bericht van Sanne waarin ze zegt dat zijn bezoek haar op dit moment slecht uitkomt. Ze stelt voor dat haar dochter Mirèse hem ophaalt van het station en tijdelijk onderdak biedt. Hoewel Corneel het irritant vindt dat Sanne hem weer onaangenaam verrast laat hij zich opnieuw overhalen toch te komen. Zijn hoop is om via Mirèse meer te weten te komen over haar moeder en de reden waarom ze Corneel destijds verliet.
Tijdens de daaropvolgende gebeurtenissen komt de lezer steeds meer aan de weet over zowel de voorgeschiedenis van Corneel als de wijze waarop Mirèse is opgevoed. Duidelijk wordt dat beiden te maken hadden met de trauma’s van hun ouders. Dit wordt zichtbaar in hun gedragspatronen, overtuigingen en angsten. Er kan hier verder weinig meer over worden gezegd, omdat anders te veel zou worden verklapt.
Wat we wel kunnen zeggen is dat Criens goed uitlegt hoe de overdracht tussen generaties plaatsvindt (‘intergenerationeel trauma’; JG). De auteur maakte al eerder gebruik van dit thema in vorige romans en vroeg daarbij advies aan verschillende experts op dit gebied. Criens werkt het motto van het boek ‘Ik heb het verleden opnieuw verzonnen om de schoonheid van de toekomst te zien’ dan ook goed uit. In verschillende mooie scènes, zoals die waarin Mirèse bij Corneel in slaap valt, laat hij goed zien hoe de hoofdrolspelers omgaan met hun demonen. Nachtmerries, herinneringen en angsten die getriggerd worden door geluiden of beelden, alles wat hoort bij een trauma komt voorbij.
In de roman komen veel zware onderwerpen voorbij: MeToo, woke, handicaps, echtscheiding, misbruik, moord, kindermishandeling, verwaarlozing, alzheimer en drankverslaving. Misschien is het te veel bagage voor een te kleine koffer. Criens had zich kunnen beperken door het te houden bij het seksueel misbruik waar het in deze roman vooral over gaat. De boodschap was dan ook overgekomen.
Dat neemt niet weg dat Erfvogels een goed te lezen boek is. De zinnen zijn in het algemeen kort, treffend en zonder overbodige versiering geformuleerd. Verder is het verhaal vlot geschreven en wordt het nergens ingewikkeld. Wat Criens ook goed doet is de spanning erin houden tot het einde toe. Een slot dat precies op het juiste moment eindigt en de lezer in shock achterlaat.
Auteur
Erfvogels is de zesde roman van Frits Criens die in 2009 debuteerde met Verzwegen oorlog. Centrale thematiek in zijn boeken is de vraag: Wat doet het met weerloze mensen, kinderen en volwassenen, die getroffen worden door bijvoorbeeld oorlog, misbruik of mentale ziektes? Hoe houden de slachtoffers zich staande en hoe lang echoën hun traumatische ervaringen na?
Frits Criens – Erfvogels. ISBN 9789463657617, 302 pagina’s, € 22,50, Leeuwarden: Uitgeverij Elikser 2025.