De verloedering van de Bijlmer
Het succesverhaal van een Turkse jongen in de Bijlmer en het verhaal over het leven in de verloederde Bijlmer tussen 1983 en 1993.
Het gezin Mutlu
In 1983 vestigt het gezin Mutlu zich in een flat in de Bijlmer. Ze hebben eerst hun geluk gezocht in Duitsland, maar dat werd een mislukking. Het is geen doorsnee Turks gezin, want ze behoren tot een kleine groep in Turkije die Zaza wordt genoemd. De gezinsleden zijn geen moslims, ze zijn atheïsten. Vader is een overtuigd communist. De ouders van de hoofdpersoon Metin zijn heel ambitieus en willen het beste voor hun kinderen. Deze moeten naar het vwo en naar de universiteit. Als middelbare school kiezen ze voor de Scholengemeenschap Reigersbos, een school in een betere buurt. Het gezin lijdt erg onder de terreur van vader die zowel zijn kinderen als zijn vrouw mishandelt. Metin probeert onzichtbaar te blijven voor zijn vader, zodat hij buiten diens bereik blijft.
Auteur
Murat Isik (1977) is een Nederlandse schrijver en jurist van Zaza-Turkse afkomst. Hij schreef korte verhalen. In 2012 verscheen zijn eerste roman Verloren grond waarvoor hij de Bronzen Uil Publieksprijs kreeg. Deze tweede roman, een autobiografie, werd bekroond met de Nederlandse Boekhandelsprijs 2018 en de Libris Literatuurprijs 2018.
Metin Mutlu
Metin is de hoofdpersoon in deze coming-of-age roman. We maken hem mee als kleuter, schooljongen, puber en student aan de universiteit. Hij lijdt erg onder de terreur van zijn vader, die geen enkele tegenspraak of brutaliteit duldt. Meestal gelukt het Metin om aan de hardhandige tuchtiging te ontsnappen door naar zijn kamer te vluchten. Hij is een beleefde, vriendelijke en slimme jongen. Hij heeft steeds vrienden. Op de middelbare school belandt hij in de hel als hij van een mavo/havo-klas verhuist naar een vwo-klas. Daar wordt hij direct gezien als ‘Bijlmerboy’. De aanvoerder van de klas geeft hem de bijnaam ‘schoonmaker”. De hele klas neemt dit over, zelfs de braafste meisjes. De situatie verandert als er een nieuwe leerling in de klas komt die naast hem komt zitten. Heel toevallig is hij ook geboren in Izmir. Ze worden heel goede vrienden en met het pesten is het afgelopen. Metins leerresultaten zijn, op wiskunde na, heel goed.
Vader Mutlu
Harum Mutlu is moeilijk te doorgronden en heel wispelturig. Hij leeft van een uitkering, gokt en drinkt en bezoekt vergaderingen in communistische kringen. Hij is heel intelligent en leest Russische klassiekers. Vrij onverwacht gaat hij studeren voor maatschappelijk werker. De studie wordt een succes, maar werken voor een chef die hem alles voorschrijft gelukt hem niet. In zijn huwelijk heeft hij veel conflicten. Zijn vrouw wordt door hem voortdurend vernederd en mishandeld. Hij vindt haar dom: ze heeft een ‘vogelbrein’. Toch heeft hij ook goede kanten. Bij oud en nieuw haalt hij het heerlijkste voedsel in huis. En een enkele keer toont hij zich als een aardige vader: samen naar de autorai en een keer naar het zwembad. Als gezin gaan ze op Koninginnedag kebap verkopen. De opbrengst is groot en vader is heel royaal bij de verdeling van het geld.
De Bijlmer
Als het gezin Mutlu zich vestigt in de Bijlmer is de situatie daar heel slecht. Regelmatig zijn er ‘springers’, Metin is er een keer getuige van. De schrijver vond het nodig dit heel realistisch te beschrijven. Tot zo’n tien meter rond het lijk verzamelde de agent schedelsplinters.
Ook andere wantoestanden komen gedetailleerd aan de orde: poep in het trappenhuis, een vader die zijn zoontje laat plassen in de lift, de overlast van de junks, een zwerverspaar dat in het openbaar onder veel bekijks de ‘liefde’ bedrijft. Een pedofiele potloodventer bij Metin in de lift.
De geschiedenis van de Bijlmer van modelwijk met architectonische hoogstandjes tot de verloederde wijk wordt fraai verteld door meneer Rolf, een oudere, heel vriendelijke man die door Metin voor een werkstuk van school geïnterviewd wordt. Twee mooie hoofdstukken in een originele vorm.
Stijl
De schrijver laat zich zien als een goed verteller, hoewel de beschrijvingen soms wel heel gedetailleerd zijn. Hij schrijft vooral realistisch. Een enkele keer laat hij zich gaan in lyrische beschrijvingen. Een voorbeeld: In het zwembad kijkt hij gefascineerd naar een vrouw die haar blote borsten insmeert met kokosolie. En alsof het de laatste zomerdag van het jaar was en ze de zon wilde verleiden om dichterbij te komen, richtte ze haar glanzende borsten vooruit. Zoals ze daar zat, leek ze even op een volmaakt bronzen beeld uit een tijd die ik nog niet bestudeerd had maar waar ik nu reikhalzend naar uitkeek.
Opbouw
De roman is opgebouwd uit 102 korte hoofdstukjes die meestal over verschillende onderwerpen gaan. Het maakt de roman wat springerig en rommelig. Er is weinig continuïteit. Soms is een onderwerp wat beknopt behandeld en verlang je als lezer naar een vervolg.
Slechts één hoofdstuk gaat expliciet over het pesten dat is absoluut te weinig. Je wilt meer weten: hoe hij het verdraagt, hoe het pesten zich ontwikkelt en hoe de schoolleiding handelt.
Heel beperkt bespreekt hij de Bijlmerramp, terwijl dit toch een gebeurtenis met veel inpact moet zijn geweest. Soms zijn er ook onduidelijkheden of tegenstrijdigheden. Wat betreft de financiële toestand van het gezin, daar is geen touw aan vast te knopen. Meestal is het krapte, maar soms is er ineens geld, bijvoorbeeld voor een spelcomputer of voor dure gympen en waar betaalt vader met zijn eeuwige speelschulden het dure eten van?
Libris Literatuur Prijs
Is deze roman ‘libriswaardig’? Wat ik als negatief beoordeelde, wordt door de jury juist als pluspunt gezien: anekdotische hoofdstukken, rijk aan krachtige details. Smaken verschillen. Het is zeker een voortreffelijk boek met een verzorgd taalgebruik. De grote vraag blijft of vertelkunst gelijkwaardig is aan taalkunst. Af en toe moet de roman toch boven de platte realiteit verheven worden en mag de taal wat minder gewoontjes zijn.
Ondanks mijn kritiek vind ook ik het een meeslepend en zeer boeiend boek.
Murat Isik – Wees onzichtbaar. ISBN 978-90-414-2290-3, 597 pagina’s, € 24,99. Amsterdam: Ambo|Anthos 2017.