Filosofisch getinte klassieke misdaadroman
De onconventionele commissaris Bärlach lost enkele moorden op.
Een verrassende actie van uitgever Atheneum om twee klassiekers van Dürrenmatt opnieuw uit te geven. Dürrenmatt schreef De rechter en zijn beul in 1952 en De verdenking in 1953. Het gaat hier om twee misdaadromans die afwijken van het genre. In De rechter en zijn beul is een essay toegevoegd waar Dürrenmatt zijn opvattingen over literatuur en in het bijzonder misdaadverhalen uiteenzet. Hij begon zelf met dit genre om een breed publiek te bereiken. Tegelijkertijd koos hij voor een alternatieve vorm. Zo laat bij het toeval een grote rol spelen. In de traditionele politieromans worden de handelingen logisch opgebouwd, het gaat zoals bij schaken. Meestal is het duidelijk wat goed of slecht is, een zwart-wit-situatie en dat is geruststellend. Altijd wordt de misdadiger gepakt, het recht zegeviert.
In deze roman wordt ook volop gefilosofeerd over het goede en kwade. De lezer wordt geprovoceerd, verontrust. Zijn wereldbeeld op losse schroeven gezet, want hier is alles anders en niets vanzelfsprekend.
Auteur
Friedrich Dürrenmatt (1921-1990) was een Zwitsers schrijver en grafisch kunstenaar. Hij schreef romans, waaronder enkele misdaadromans. Ook kwamen er talrijke toneelstukken van zijn hand. Zijn grote internationale doorbraak kwam met Der Besuch der alten Dame. Een ander beroemd stuk is Die Physiker. Als theoretisch dramaticus zette hij zijn opvattingen in een aantal opstellen uiteen.
Op de ochtend van 3 november wordt door een dorpsagent het lijk in een Mercedus aangetroffen van Schmied, een rechercheur uit Bern. De agent zet het lijk op de passagiersplaats en rijdt de wagen naar Biel waar hij het lijk aan commissaris Bärlach overdraagt. Deze primitieve gang van zaken maakt wel duidelijk dat het een oud verhaal is, want door de handelswijze van de agent zijn alle sporen gewist. Bärlach gaat met zijn assistent Tschanz op weg naar de villa waarheen Schmied op weg was. Ze worden aangevallen door een grote hond die door Tschanz wordt doodgeschoten. In de villa bevindt zich een deftig gezelschap. De heer Gastmann, de eigenaar van de villa, krijgen ze niet te spreken. Door zijn advocaat Von Schwendi worden ze de deur uitgewerkt.
Het boek heeft een vreemd verloop. De hoogste politiebaas Lutz in Bern krijgt bezoek van Von Schwendi die behalve advocaat ook politicus is. Hij behoort tot dezelfde partij als Lutz en dringt er op aan Gastmann met rust te laten. Lutz stemt toe. Hij overhandigt wel de complete gastenlijst van die avond.
Duel met de dader
Nog vreemder is het gedrag van de oude en ziekelijke commissaris Bärlach. Tegen Tschanz zegt hij dat hij weet wie de dader is, maar hij wil de naam niet noemen. Tschanz moet alles zelf uitzoeken en dat doet hij ook, noodgedwongen in z’n eentje. Bärlach kent de moordenaar al veertig jaar. Het is hem nooit gelukt hem te arresteren. Er is een soort duel tussen hen. Ze hebben zelfs een gesprek. Bärlach zegt tegen zijn opponent dat hij gedood zal worden. Eigenlijk spreekt hij hier dus als een rechter een vonnis uit. Hij heeft alleen nog een beul nodig. Ondertussen is Tschanz aan het werk waarbij hij ongegeneerd gemanipuleerd wordt door zijn baas.
Onvoorspelbaar
Wat is belangrijker? Dat de politie de moorden oplost of dat de gerechtigheid op een andere manier zijn weg vindt? Dat laatste is de opvatting van de schrijver en zo gebeurt het ook. De lezer valt van de ene verrassing in de andere. Alles blijft geheim tot het eind en dan is er een absoluut onvoorspelbaar slot.
Was het de moeite waard deze politieroman opnieuw uit te brengen? Waarschijnlijk zullen de meeste lezers van krimi’s dit boek niet spannend genoeg vinden. Bovendien maakt het een wel erg geconstrueerde indruk. De personages zijn uitgesproken types, de een nog zonderlinger dan de ander. De lezer kan zich niet identificeren, noch met het verhaal noch met de personen. Voor wie wat meer geduld heeft en ook oog heeft voor de schrijfkunst van Dürrenmatt, de symboliek en de gelaagdheid, de filosofische gesprekken is dit boek echter zeker de moeite waard.
Friedrich Dürrenmatt – De rechter en zijn beul. Vertaald uit het Duits (Der Richter und sein Henker) door Ria van Hengel. ISBN 978-90-253-0641-0, 127 pagina’s, € 17,50. Amsterdam: Atheneum – Polak & Van Gennep 2017.