José Buschman – Couperus in de Oriënt. ISBN 978-90-5937-501-7. 191 pagina’s, €19,99. Amsterdam: Bas Lubberhuizen 2017.
Dandy-schrijver in Noord-Afrika in vroege jaren twintig.
Louis Couperus – de auteur van onder meer Eline Vere, De boeken der kleine zielen en De stille kracht – was een echte reiziger. Hij was een succesvol schrijver, zijn boeken verschenen als feuilleton in dagblad Het Vaderland en werden dagelijks druk besproken. Maar opeens was dat voorbij. Hij reisde een tijd door Italië, verbleef met zijn vrouw Elisabeth in Nice en stuurde van daaruit zijn Vaderlandjes door tot de Eerste Wereldoorlog roet in het eten gooide. Het echtpaar keerde terug naar Den Haag. Maar al leidde Couperus daar het leven van een dandy, het bestaan begon hem toch te vervelen. Toen S.F. van Oss, oprichter en eerste hoofdredacteur van het weekblad Haagsche Post na de oorlog aan Couperus vroeg of deze wilde gaan reizen om daarvan in zijn blad verslag te doen, kwam dat voorstel dan ook als geroepen. Couperus zou naar Noord-Afrika gaan. Het Oriëntalisme was in die jaren een grote mode in de schilderkunst, toegepaste kunst en literatuur, mensen die de trend wilden volgen verzamelden oosterse parafernalia, dus als Couperus reisschetsen uit die streek zou maken zou Van Oss zijn lezers goed bedienen.
Couperus was de koning te rijk. Eindelijk zou ook hij kennis maken met die ongerepte landschappen, onbedorven oosterse taferelen, het authentieke en gedroomde, de erotische fantasieën uit Duizend-en-een nacht. Het Engelse reisbureau Thomas Cook bood al sinds 1900 toeristenreizen naar die contreien aan. Vooral Fransen maakten er druk gebruik van, als koloniaal overheerser van Algerije. Ter voorbereiding hanteerde de schrijver een Baedeker, nog steeds bekend als handleiding voor reizigers. De gids geeft uitgebreid instructie hoe om te gaan met Oriëntalen, geen sinecure aangezien de mensen daar in vele opzichten kind zijn gebleven. (….) En: Van vertrouwelijkheid is geen sprake. Echte vriendschap is in de Oriënt zeldzaam, onbaatzuchtigheid bestaat niet. Gewapend met deze ‘kennis’ ging het echtpaar Couperus op pad.
José Buschman is historica. Zij richtte met Joyce Rijken in 1993 het Louis Couperus Genootschap op om liefhebbers van Couperus bij elkaar te brengen en wetenschappelijk onderzoek naar het leven en oeuvre van de schrijver te stimuleren. Zij is drager van de Louis Couperus Penning. Van haar hand is Couperus Culinair, de lievelingsgerechten van Louis Couperus. Eerder verscheen haar onderzoek Een dandy in de Oriënt. Zij hernieuwde deze studie en vulde hem aan met citaten, verrassende nieuwe vondsten en tot nog toe onbekende foto’s. Daarmee kon zij Couperus tocht door de woestijn eindelijk geheel reconstrueren.
Couperus reisde door Algerije en Tunesië. Hij bleef zes maanden weg en schreef in die tijd twintig reisbrieven onder de titel Couperus in Afrika voor de Haagsche Post. Zijn hoofdredacteur had hem vooraf gemaand zich niet te verliezen in een wolk van poëzie, maar vooral ook praktische tips te geven. Couperus volgt dat verzoek trouw op en moppert op Cook dat op de plaats van bestemming de beloofde boottickets niet klaar heeft liggen, maant zijn lezers uit te kijken met de kruiers, vertelt over gemakken en ongemakken van treinreizen, over maaltijden en weersomstandigheden. Maar ook beschrijft hij vol poëzie de sfeer met de melancholie van den Islâm, die alle gevoelige artiestenzielen getroffen heeft. Verder bezoekt hij paleizen, vertelt over de geschiedenis en de invloed van de Moren op de architectuur, kortom, hij kwijt zich nauwgezet van zijn opdracht, echter zonder zichzelf te verliezen.
Daarmee ontstaat er een prachtige combinatie van ‘couperiaanse’ literatuur, voorzien van reizigersinformatie. Of, zoals Buschman zegt: ‘de feuilletons vormen een two-way screen’. Aan de ene kant zien we achter de beschrijvingen de wereld die de schrijver heeft bezocht; en vanaf de andere kant kunnen we, door ons te verplaatsen in de wereld die hij bezocht, een poging wagen de man en zijn gedachten te peilen. De auteur heeft zich voortreffelijk van deze taak gekweten.
Deze bundel, ruimschoots voorzien van mooie foto’s en illustraties, is niet te missen voor de talloze liefhebbers van de Haagse schrijver. Wie dacht zijn werk te kennen kan die kennis nu echt completeren.