Megan Koreman – Gewone helden. De Dutch-Paris ontsnappingslijn 1942-1945. Vertaald uit het Engels door Willy Hemelrijk. ISBN 978-90-5875556-8, 376 pagina’s, € 24,90. Amsterdam: Boom, tweede druk 2016.
Het boeiende verhaal van een groep mensen die hun leven riskeerden om duizenden mensen te helpen vluchten voor de nazi’s.
Wat zou je doen als het oorlog is en er plotseling mensen bij je op de stoep staan die dringend hulp nodig hebben? Laat je ze binnen? En zo ja: voor hoe lang? Geef je ze iets te eten en te drinken, terwijl je zelf al zo weinig hebt?
Met soortgelijke dilemma’s opent de Amerikaanse historicus van Nederlandse afkomst Megan Koreman haar boek. Een werk over de 340 ‘gewone’ mensen, die tijdens de Tweede Wereldoorlog tussen 1942 en 1945 meer dan duizend mensen hielpen vluchten en zorgden voor meer dan drieduizend onderduikers.
Koreman schreef het boek omdat zij geïnspireerd raakte door de verhalen van haar oom en tante die zelf aan het verzet deelnamen. Maar ook werd ze ertoe aangezet, toen bleek dat er weinig bekend was over de grootste reddingsorganisatie van de oorlog, die de Dutch-Paris ontsnappingslijn ging heten. Het was een netwerk dat ontstond nadat in 1943 Nederlandse helpers in Brussel, Parijs en langs de Frans-Zwitserse grens, contact met elkaar legden zodat er een langgerekt, clandestien hulpnetwerk met ontsnappingsroutes naar Zwitserland en Spanje ontstond.
Koreman begint haar boek met het beschrijven van de situatie in het bezette Nederland, België en Frankrijk. Daaruit blijkt dat er verschillen waren, want zo was de bezetter in Nederland in vergelijking met België veel strenger. Dit omdat Nederland werd geregeerd door een burgerregering met veel fanatiekelingen uit de nazipartij, terwijl er in België een militaire regering was, geleid door iemand die niets eens lid was van de nazipartij. Het zorgde ervoor dat de Belgen meer beschermd waren tegen de ergste nazi-excessen.
Ondanks de verschillen wordt het in 1942 moeilijker om te vluchten. Dit nadat de Duitsers in Frankrijk alsnog de zuid oostelijke ‘vrije zone’ bezetten, het gebied waar tot dan toe het nazivriendelijke Vichy-regime de scepter zwaaide. Moeilijker, niet alleen omdat nu over een groter gebied moet worden gevlucht, maar ook omdat er steeds meer tekorten zijn, er meer restricties aan de bevolking worden opgelegd en de informatievoorziening slechter wordt (luisteren naar de BBC wordt ten strengste verboden). Dit alles dwingt de redders om verder te kijken dan alleen de eigen regio.
Duidelijk wordt dat de hobbels die genomen moeten worden voor de leider van het netwerk, de in Frankrijk wonende Nederlander Jean Weidner, en zijn helpers steeds groter worden. Immers, steeds moeilijker wordt het om vluchtelingen te loodsen over vier grenzen en twee bergketens en te komen aan vijf munteenheden en zes verschillende identiteitspapieren en reisdocumenten. Ga er maar aanstaan!
En is dat allemaal geregeld dan ben je er als vluchteling nog niet. Want behalve dat het handig is om vier talen te spreken, moet je nog maar afwachten of je in een land als Zwitserland mag blijven. Vooral als je geen dringende reden hebt is de kans groot dat je weer naar Frankrijk wordt teruggestuurd.
Met de vragen aan het begin van deze recensies in gedachten stelt Koreman aan het einde van het boek terecht de vraag waarom honderden mensen hun leven in de waagschaal stelden om het leven van duizenden anderen te redden. Ze beantwoordt die vraag en kan niet anders dan concluderen dan dat het hier heldendaden betrof.
Een boek over ‘gewone’ helden dus, dat goed leesbaar is. Bovendien ter zake kundig en gedetailleerd, mede door de vele foto’s en landkaarten. Een verhaal dat daardoor toegankelijk is voor een groot publiek. Verwacht echter geen ‘spannend’ verhaal, want zoals het een goed geschiedkundige betaamt, houdt Koreman zich aan de feiten en sluit ze aan bij de eenvoudige manier waarop de helden van toen zich gedroegen.
Een must read voor degenen die sterk zijn geïnteresseerd in de Tweede Wereldoorlog. Over gebeurtenissen van toen die ook vragen oproepen in het tijdperk van nu. Want wat zou jij doen als er plotseling vluchtelingen bij je op de stoep stonden en er geen AZC ’s en andere voorzieningen waren?