Barry Turner – Karl Dönitz. De laatste dagen van het derde rijk Vertaald uit het Engels (Karl Dönitz and the Last Days of the Third Reich) door Gerrit-Jan van den Berg. ISBN 978-90-452-1065-0, 365 pagina’s, € 27,95. Uithoorn: Karakter 2016.
Hoe Karl Dönitz twee miljoen Duitsers hielp vluchten voor de Russen.
Eind april 1945 stortte het rijk van Hitler en zijn nazi’s in. De geallieerden met als belangrijkste spelers Amerika, Engeland en Rusland veroverden in een bittere strijd Duitsland. Hitler benam zich het leven, maar niet voordat hij Karl Dönitz had aangewezen als zijn opvolger. Op 8 mei 1945 om 23.01 centraal Europese tijd werd in Berlijn de definitieve capitulatie getekend. Intussen had Dönitz (1891-1980) van de Amerikanen en Engelsen een paar dagen respijt gekregen om vele honderdduizenden Duitsers te helpen vluchten voor de gevreesde Russen. Deze onderneming staat bekend als operatie Hannibal. Twee miljoen Duitse vluchtelingen bereikten het vrije westen.
Barry Turner schreef eerder boeken over de Tweede Wereldoorlog, zoals The other European Community (over 10.000 kinderen die vanuit nazi-Duitsland naar Engeland werden gebracht) en When daddy came home (hoe na 1945 het gezinsleven veranderde). Dit nieuwste boek is een verbijsterende, minutieuze verslaggeving van de ineenstorting van Hitlers dictatuur.
De schrijver begint met de beschrijving van de eerste maanden van 1945 vanaf het Ardennenoffensief tot het moment dat de Engelsen en Amerikanen de Rijn over steken, naar het oosten optrekken en ze 400 kilometer verwijderd zijn van Berlijn. De Russen staan dan op het punt de hoofdstad van het ‘Reich’ in te nemen. De maand april is inmiddels aangebroken en we lezen in een spannend relaas hoe stukje bij beetje Duitsland in de tang wordt genomen.
In het boek staan twee thema’s centraal. Ten eerste de concurrentie en zelfs animositeit tussen de verschillende geallieerde bevelhebbers als Eisenhower, Montgomery en Patton met op de achtergrond Roosevelt, daarna Truman en Churchill.
Ten tweede de bijzondere rol van Karl Dönitz. Deze bevelhebber over de Duits onderzeeërs en later over de gehele Duitse marine werd tot zijn verrassing door Hitler aangewezen als zijn opvolger. Dönitz was van mening dat het zijn taak was ervoor te zorgen dat Duitsland niet in een al te grote chaos zou belanden en hij stelde zich ten doel om zoveel mogelijk Duitse vluchtelingen uit Russische handen houden. Dat laatste is zeker zijn verdienste geweest. Aangezien hem geen schending van mensenrechten kon worden aangewreven, kreeg hij bij het proces in Neurenberg slechts tien jaar gevangenis opgelegd.
Dit boek is vooral buitengewoon interessant omdat in een spannende schrijfstijl duidelijk wordt gemaakt welke belangen van machthebbers en bevrijde gebieden of bezette gebieden, het eindspel zo ingewikkeld maakten. Hierbij speelde de reële angst voor de macht van de Sovjet Unie een grote rol. Zo was men bijvoorbeeld bang dat Denemarken en wellicht ook Noorwegen bezet zouden worden door de Russen. Voorts is de verslaggeving van de honderdduizenden doodsbenauwde vluchtende Duitsers spannend en schrijnend. Een vergelijking met de huidige vluchtelingencrisis dringt zich al lezend moeiteloos op.
Ondanks alle beschreven narigheid weet Turner de spanning af en toe te breken met aardige opmerkingen. Zoals chef luchtvaartstaf van de Amerikanen Portal die over Churchill zei Churchill vecht tot de laatste sloot, maar niet erin. En toen Patton werd uitgenodigd de Roosevelt-spoorbrug bij Mainz te openen door met een grote schaar een lint door te knippen, eiste deze een bajonet omdat hij verdomme geen kleermaker was! Alsof iemand dat echt gedacht zou hebben.
Of Karl Dönitz die tien jaar gevangenisstraf nu echt wel had verdiend, daar moet de lezer van 2016 zelf maar over oordelen.
Meesterlijk verslag van een buitengewoon gecompliceerde tijd.
Aan dit boek is tevens speciale aandacht besteed tijdens het programma Zomeravond van MeerRadio op maandag 1 augustus 2016. Deze uitzending wordt herhaald op maandag 15 augustus. Het geluidsbestand kunt u hieronder aanklikken.