Carl Hoffman – Wreed paradijs. Koppensnellers, kolonialisme en de mysterieuze verdwijning van Michael Rockefeller in Nederlands Nieuw-Guinea. Vertaald uit het Engels (Savage Harvest) door Chiel van Soelen en Pieter van der Veen. ISBN 978-90-468-1983-8, 397 pagina’s, € 24,99. Amsterdam: Nieuw Amsterdam 2014.
Onderzoek naar de opzienbarende ‘verdrinkingsdood’ van Michael Rockefeller in Nederlands Nieuw-Guinea.
In 1961 maakte de 23-jarige Michael Rockefeller een reis naar het Asmat-gebied in Nederlands Nieuw-Guinea. Michael was de jongste zoon van de Amerikaanse miljardair en presidentskandidaat Nelson Rockefeller. Hij was cum laude afgestudeerd op het prestigieuze Harvard. Het doel van de reis was het verzamelen van kunstobjecten voor het door zijn vader gestichte Museum of Primitive Art.
Rockefeller werd op zijn reis vergezeld door de Nederlandse bestuursambtenaar en antropoloog René Wassing. Toen op 19 november 1961 hun houten catamaran was omgeslagen voor de zuidkust van Papua besloot Rockefeller naar de kust te zwemmen. Wassing weigerde dit en werd later gered. Van Rockefeller was nooit meer iets vernomen. Verdronken, luidt uiteindelijk de lezing van de Nederlandse autoriteiten. Of was hij opgegeten door de krokodillen?
PHOTO CREDIT: AP
Toch gingen er al gauw geruchten dat Michael wel degelijk de kust bereikt zou hebben en vervolgens zou zijn vermoord, gesneld en opgegeten door de primitieve Asmat. De Nederlandse regering deed er alles aan om deze verhalen de kop in te drukken, want ze pasten niet in de toenmalige Nieuw-Guineapolitiek, waarin de Papoea’s werden ‘ontwikkeld’ en ‘geëmancipeerd’. De autoriteiten zetten met name de Rooms-Katholieke missionarissen onder druk bij het hanteren van hun ‘doofpot-aanpak’.
Carl Hoffman (1960) werkt voor The National Geographic Traveller. Hij bereisde 75 landen. Zijn boek The Lunatic Express werd in 2010 bekroond door The Wall Street Journal.
Het verhaal van Michael Rockefeller fascineerde Hoffman al heel lang. Hij wilde het mysterie oplossen en begon te speuren in de Nederlandse koloniale archieven en in de notities van Nederlandse Asmatsprekende missionarissen en sprak met een aantal van hen die tot dan toe hadden gezwegen. Hij leerde Indonesisch, de taal van de nieuwe koloniale machthebbers en tenslotte, na ruim vijftig jaar, reisde hij Rockefeller na en verbleef enige tijd bij de Asmat.
In dit boek doet hij verslag van zijn eigen reis en reconstrueert aan de hand van zijn ervaringen en studies de reis van Rockefeller. Om en om wisselen beide reizen elkaar af in de hoofdstukken van het boek, dat leest als een spannende avonturenroman die zich afspeelt in een welhaast ondoordringbare jungle waarvan de inwoners, hoewel nu officieel Rooms-Katholiek, nog steeds volop bezig zijn met hun vooroudercultus en de praktijken die daarbij horen. Het koppensnellen komt nu niet meer voor, en officieel was dat al zo ten tijden van Rockefeller, maar Hoffman is er niet zo zeker van dat dat toen inderdaad het geval was.
Aan het eind van het boek weten we heel wat meer over Rockefeller, zijn gevaarlijke tocht en de Asmat. Ook de wraaktocht van een onwetende Nederlandse bestuursambtenaar, die een belangrijke rol in het verhaal blijkt te spelen, wordt uit de doeken gedaan, evenals van de dodenrituelen en de bisjpalen van de Asmat, waarop overleden dorpsgenoten werden afgebeeld.
Weten we nu ook hoe Michael Rockefeller is overleden? Uw recensent vindt dat u dat maar zelf in dit spannende avonturenboek moet lezen.
Adembenemend.
NB Enkele jaren na de tocht van Rockefeller liep ik als derdejaars student culturele antropologie stage in het Museum voor Land- en Volkenkunde te Rotterdam. Niet alleen maakte ik daar voor het eerst kennis met de bisjpalen, maar ook met René Wassing (op de onderste foto), een aimabel man, destijds onderdirecteur en conservator Oceanië. Anderen vertelden mij dat hij ‘de Wassing’ was die zijn tocht met Rockefeller overleefde. Men raadde hij aan het onderwerp maar niet aan te snijden en dat deed ik ook niet. Ik kan het er nu helaas niet meer met hem over hebben, want Wassing overleed in 2011 op 85-jarige leeftijd.
Ook herinnert dit boek mij aan de boeiende colleges over Nieuw-Guinea van mijn onvergetelijke leermeester professor dr. Jan van Baal (1909-1992), een groot geleerde, die gepromoveerd was op het koppensnellen bij de Marind-Anim en zijn bestuurlijke loopbaan afsloot als gouverneur van Nieuw-Guinea, waarna hij terugkeerde naar de wetenschap.
Dit boek is op woensdag 4 november 2015 besproken in het programma Puur Cultuur van MeerRadio. Het geluidsbestand staat hieronder.