Mirjam van Hengel – Alle malen zal ik wenen. Het mooiste van Leo Vroman. ISBN 978-90-214-5912-7, 404 pagina’s, € 24,50. Amsterdam, Antwerpen: Querido 2015.
Gedichten van Leo Vroman, uitgekozen door Mirjam van Hengel.
Op 22 februari 2014 overleed Leo Vroman op 98-jarige leeftijd. Hij was schrijver, tekenaar, schilder en wetenschapper, maar vooral dichter. Hij publiceerde meer dan vijftig dichtbundels en kreeg onder andere de P.C. Hooftprijs voor poëzie. Mirjam van Hengel maakte een persoonlijke keuze uit zijn werk. Ze heeft er wel voor gezorgd dat zijn bekendste, klassieke gedichten zoals: Voor wie dit leest, Jeldican en het woord, Borstvogel, Indian summer, Altijd, Mens, Inleiding tot een leegte, Over de dichtkunst, Ballade zijn opgenomen. Daarnaast heeft de samenstelster, zo zegt zij eerlijk, haar eigen smaak gevolgd.
De titel Allemalen zal ik wenen is een regel uit het gedicht Vrede, in de laatste strofe:
Kom vanavond met verhalen
hoe de oorlog is verdwenen,
en herhaal ze honderd malen
alle malen zal ik wenen
Vroman had zelf een hekel aan deze regel, want zei hij: ‘Ik huil nooit’. Alles wat hem beroerde kwam volgens hem in zijn gedichten terecht: tranen van papier.
Mirjam van Hengel geeft een mooie opsomming van de onderwerpen waarover hij dichtte. Zijn gedichten zijn autobiografisch. Ze vormen een soort dagboek, waarin hij contact zoekt met de lezer en waarin hij zich helemaal blootgeeft. In het gedicht Voor wie dit leest komt duidelijk naar voren dat hij hunkert naar contact met de lezer. Het gaat bijna om een fysiek contact: Kom leg Uw hand op dit papier; mijn huid. Ook in zijn laatste bundel komt zijn verlangen gelezen te worden naar voren en toont hij zijn kwetsbaarheid:
Zo beschikbaar wil ik wezen door mijn werk te laten lezen,
en zo kwetsbaar bovendien door mij te laten zien.
Het belangrijkste onderwerp van Leo Vroman is ongetwijfeld zijn vrouw Tineke. Als je de gedichten leest komt je vele keren de naam Tineke tegen. Daarnaast spreekt hij ook soms over een geliefde of spreekt hij haar aan met jij, gij of u. Het eerste gedicht dat hij voor haar schreef was Hierna (1949).
Jouw jijheid, lieve tedere, is zo in mij verhout
dat al wat aan jou kenbaar is mij in mij overleeft.
Vroman schreef echter vooral over zichzelf: over zijn persoonlijke geschiedenis en zijn persoonlijke kijk op het leven. Hij heeft het over alles: zijn gezin, de actualiteit, zijn wetenschappelijk werk, zijn lichamelijk verval, de dood.
Hij dichtte over hele gewone zaken, maar hij schreef ook psalmen, waarin het niet over de Joodse of Christelijke God gaat, maar het Systeem. Uit Psalm I:
Systeem, ik noem U dus geen God,
geen Heer of ander Woord
waarvan men gave en gebod
en wraak wacht en tot wiens genot
men volkeren vermoordt.
Bladerend in deze omvangrijke en prachtig uitgegeven bloemlezing valt direct op hoe divers de gedichten van Leo Vroman zijn. Hij hanteert geen vaste vormen. De gedichten hebben vaak heel onregelmatige strofen: van één tot wel twintig regels. Ook de regellengte verschilt: van één tot wel tien woorden. Soms lijkt het meer op verknipt proza dan op poëzie. Gedichten zijn vaak ook niet consequent lyrisch of episch. Prachtige lyrische zinnen gaan soms ineens over op pure spreektaal. Vroman gebruikt veel spreektaal, het lijkt af en toe of hij zich al sprekend rechtstreeks tot de lezer richt. Soms gebruikt hij ook fantasiewoorden. Vroman gebruikt wel regelmatig rijm, alleen ook zeer onregelmatig, geen vaste rijmschema’s.
Leo Vroman schreef zijn gedichten in de Verenigde Staten waar hij zich na de Tweede Wereldoorlog vestigde en waar hij tot zijn dood bleef. Hij had dus weinig contact met andere Nederlandse schrijvers. Zijn werk is moeilijk te plaatsen. Hij heeft een volstrekt eigen stijl die bij geen enkele stroming past. Hij liet zich ook niet indelen. Zijn uitspraak daarover: Ik ben van de generatie Vroman.
Mirjam van Hengel was de redactrice van Leo Vroman. Zij heeft Vroman dus regelmatig gesproken. Ze heeft ook een boek geschreven over de liefde van Leo en Tineke (zie ook https://www.leeskost.nl/?p=5736). Ze was vooral goed op de hoogte van Leo’s laatste bundels. Toch heeft ze in deze bloemlezing aandacht besteed aan het gehele oeuvre van Vroman. Al zijn beroemde klassiekers zijn opgenomen. Alles is overzichtelijk chronologisch ingedeeld. Hoewel de ware liefhebber van Leo Vromans poëzie nog enkele jaren moet wachten op het ongetwijfeld zeer omvangrijke verzameld werk geeft deze bloemlezing al een uitstekend overzicht van de prachtige gedichten van Leo Vroman, ongetwijfeld één van Neerlands beste dichters.
Mooie en omvangrijke bloemlezing voor de liefhebbers van Leo Vroman.