Tom Lanoye – Dwars. Het Komrijk vanTom Lanoye. ISBN 978-90-234-8784-5, 207 pagina’s, € 10. Amsterdam: De Bezige Bij 2014.
Tom Lanoye’s keuze uit het polemische werk van Gerrit Komrij.
In 2012 overleed Gerrit Komrij. Hij was een veelzijdig en zeer gewaardeerd schrijver. Ook was hij de eerste dichter des vaderlands. Uitgeverij De Bezige Bij kreeg het idee een aantal bloemlezingen uit te geven van zijn werk. Enkele schrijvers werd gevraagd hun keuze te maken uit Komrij’s werk. Eén van die schrijvers is Tom Lanoye, een groot bewonderaar van Komrij. Hij heeft vooral veel bewondering voor het polemische werk. Hij noemt Gerrit: een totaal ongebonden literaire scherprechter, een genadeloze satiricus en een satanische columnist pur sang.
Het resultaat van Lanoye’s keuze mag er zijn. Opvallend is dat de meeste stukken nog behoorlijk actueel zijn. Komrij was, zo blijkt, soms heel erg fel. Overdrijving of kil sarcasme zijn hem ook niet vreemd. Voor lezers die niet al te gevoelig zijn is er ook veel te lachen.
Dwars bevat een drietal grote stukken: Het verraad van mijn generatie, De stankbel van de Nieuwezijds en Morgen heten we allemaal Ali. Daarnaast zijn er nog zestien kortere stukjes.
In Het verraad van mijn generatie gaat het om de generatie van 1968, van provo met geuzenwoorden als: marginaal, protest, antiautoritair, de generatie van het verruimde seksualiteitsbegrip. Maar Komrij voelt zich verraden en in de steek gelaten. Er is allemaal niets van terecht gekomen. Hij verwoordt dit op meesterlijke wijze: Ik heb ze destijds op de barricaden zien staan, met gebalde vuist en een onwezenlijke glans in hun ogen. Ik heb ze vervolgens zien kruipen en ritselen. Ik heb begrepen wat hun ogen destijds zagen. Een vette burgerlijke toekomst voor zich zelf, zonder veel te hoge cultuur. Een zalige toekomst van grijpen en ingrijpen, en van verder almaar lui vergaderen over een eeuwigdurend niks.
Het essay over de Scientologie is bepaald niet geestig. Hier laat Komrij zich van een keiharde kant zien, hij laat met zijn beschuldigingen weinig heel van deze volgens hem gevaarlijke sekte. Hij neemt het de regering kwalijk dat ze niet optreedt tegen een groep die uit is op macht en geld en minstens zo bedreigend is als terroristen.
Heel actueel is het laatste stuk dat handelt over democratie en populisme. Over populisme kennen we al de analyse van Maarten van Rossum, maar Komrij komt ook met een interessante en heldere uiteenzetting. Hier heersen wel weer de ironie en het sarcasme, zeker als je naar zijn voorstel kijkt om een beweging tegen het populisme te vormen: Zullen we een knokploeg oprichten voor de herleving van de hogere cultuur? Zo elitair mogelijk? Ah, om er een warm gevoel bij te krijgen. Hogere cultuur, lekker, lekker.
Een pittig en geestig boek.