Hans Izaak Kriek – De patatbalie. De do’s en dont’s van het intrigerende kat- en muisspel tussen media en politici in Den Haag. Met een voorwoord van Jack de Vries. ISBN 978-90-452-0466-6, 300 pagina’s, € 15,00. Uithoorn: Karakter 2014.
Hoe gaan parlementaire journalisten om met politici en omgekeerd.
Dit boek is geschreven op basis van de ervaringen van de auteur als voormalig politiek verslaggever, zijn observaties in het parlement (‘de nationale praatarena’) en zijn gesprekken met politici, spindoctors, voorlichters en journalisten.
Voorbereiden
In zijn belangwekkende voorwoord, getiteld Voorbereiden, voorbereiden, voorbereiden noemt voormalig spindoctor en politicus Jack de Vries bovenstaande drie v’s de belangrijkste adviezen van de auteur, die na de verloren verkiezingen van 1998 de hele CDA-fractie een mediatraining gaf. Sindsdien is er veel veranderd volgens de Vries. In die tijd kreeg je als politicus niet opeens een microfoon (bijvoorbeeld van PowNews of GeenStijl) onder je neus geduwd. Wie daar niet adequaat op kan reageren redt het niet (Ella Vogelaar, Job Cohen). Het succes of falen van politieke partijen en lijsttrekkers wordt bepaald door de steeds groeiende groep zwevende kiezers. Een groep die ‘zapt’ van politieke partij naar partij en steeds dichter op de verkiezingen zijn keuze maakt. De betrekkelijke rust tussen verkiezingen zoals die vroeger bestond is volstrekt verdwenen. Er zijn veel meer media gekomen die met elkaar in concurrentiestrijd verkeren om het beste, unieke of meest sappige nieuws. Als gevolg hiervan zijn politici en media voortdurend naar elkaar op zoek en hebben elkaar over en weer nodig. Kriek beschrijft dit beelden door de dagelijkse markt aan de Patatbalie (de balie voor de kamerstukken, die ligt bij de ingang van de plenaire vergaderzaal) te beschrijven. Daarnaast is het niet te onderschatten effect van de sociale media. De politiek wordt afgerekend op het gevoel van de onderbuik van de samenleving. Het is van belang om onze democratie meer te laten zijn dan de waan van de dag, aldus de Vries, en Kriek maakt het belang van deze conclusie in dit boek duidelijk.
Kaasstolp
In hoofdstuk 1 De Haagse Kaasstolp toont Kriek de hedendaagse verstrengeling aan tussen journalisten en politici hoe die het maken van politiek nieuws beïnvloedt. Hij behandelt het perscentrum Nieuwspoort en de befaamde ‘Nieuwspoortcode’: wat in Nieuwspoort besproken wordt, kan in de media worden gebruikt, maar de bron blijft onvermeld. Daarnaast spelen veel contacten tussen het journaille en politici zich tegenwoordig af in de restaurantjes, bistro’s, eetcafés en barretjes. En bij de Patatbalie, een term bedacht door Job Frieszo, een voormalig politiek redacteur en voorlichter. Het aldaar uitreiken van de kamerstukken aan politici, bewindslieden en journalisten deed hem denken aan het uitdelen van zakjes patat friet. ‘Bij de Patatbalie gebeurt het dus, het is de apenrots van de Haagse politieke arena. Niet alleen het aantal journalisten is de laatste jaren fors toegenomen, maar dat geldt ook voor de spindoctors, assistenten en voorlichters (vaak oud-journalisten). En er worden constant afspraken gemaakt tussen programmamakers en politici. Zo wilde Mark Rutte niet met Freek de Jonge aan tafel zitten bij Pauw en Witteman. Kriek vraagt zich af of de media niet te veel op schoot zijn gekropen bij de politiek en of er nog een onafhankelijke journalistiek bestaat.
Patatbalie
Hoofdstuk 2 De Patatbalie beschrijft een gemiddelde ‘patatbaliedag’. Kriek kiest voor dinsdag, omdat dan ook het wekelijkse vragenuurtje wordt gehouden. Het is belangrijk voor een politicus een goede relatie te onderhouden met de parlementaire pers. ‘Lekken’ kan daarbij heel instrumenteel zijn.
Zeven zonden
De zeven zonden van een politiek interview worden in hoofdstuk 3 behandeld. Het zijn: gebrekkige kennis, niet oefenen, geïrriteerd raken (Ella Vogelaar), geen regie voeren, mediageilheid en het gebruik van jargon. Kriek licht ze allemaal uitvoerig toe.
Lekken
Aan welingelichte kringen / lekken is hoofdstuk 4 gewijd. Hans Wiegel laat zien hoe hij politiek nieuws maakte door uitgekiend te lekken. Ook kan lekken een instrument zijn om iemand dwars te zetten, bijvoorbeeld het lekken van de brief van Ab Klink tijdens de formatie van het kabinet-Rutte I in 2010 en van de mail van Frans Timmermans aan Job Cohen die tot de val van de laatste leidde.
‘Beschermridders’
Hoofdstuk 5 gaat over Incidenten en de waan van de dag. Met de toenmalige Nationale Ombudsman Alex Brenninkmeijer klaagt de auteur erover dat geen enkele nieuwsfeit goed wordt uitgezocht en geen enkel verhaal eens goed wordt omgekeerd en tegen het licht gehouden. Ook de verhouding van de politieke (en vrouwelijke) ‘beschermridders’ Laura Huisman, Saar van Bueren en Annelies Pleyte met respectievelijk Halbe Zijlstra, Diederik Samson en Mark Rutte komt hier aan de orde.
Sturingszinnetjes
In hoofdstuk 6 Journalistiek Handwerk / Zo doe je dat lezen we over de trucs waarvan journalisten zich bedienen en hoe politici zich daarop kunnen voorbereiden, bijvoorbeeld door het gebruik van ‘sturingszinnetjes’, zoals ‘Laat ik u eerst vertellen’, ‘Ik hoor het u zeggen’ en ‘Ik ben het niet met u eens. De feiten zijn…’
Uitdaging
Politiek en pers meer dan 150 jaar vestrengeld bestaat onder meer uit vier wat langere gesprekken met SP-leider Emile Roemer, journalist Frits Wester, journalist Dominique van der Heyde en oud-politicus Hans Wiegel. Roemer laat weten dat als hij een afspraak heeft met De wereld draait door omdat er iets speelt, Pauw en Witteman hem gewoon afzeggen, zelfs als hij al in de studio aanwezig is. Wester vertelt hoe je een primeur scoort. Volgens Van der Heyde houdt PowNews de collega’s van andere media scherp. Wiegel ziet vraaggesprekken als een uitdaging.
‘Onderhoud vakbekwaamheid’
Aan het eind van het boek wordt een aantal journalistieke vaktermen uitgelegd, zoals framen, reframen, factchecken en burgerjournalistiek (via de sociale media).
Wie controleert de journalisten?
In het nawoord bepleit Kriek, ik ben bang tevergeefs, een verplicht ‘onderhoud vakbekwaamheid’ voor journalisten. Zowel volksvertegenwoordigers als journalisten zouden weer het echte politieke en journalistieke handwerk moeten oppakken. De kaasstolp zou wat hem betreft mogen verdwijnen. Een mooi streven waar ik het helemaal mee eens ben, maar ik vrees dat de werkelijkheid te weerbarstig is.
Ik had moeite door dit boek heen te komen. Hoewel de materie zeker interessant is leest het op de een of andere manier niet lekker weg. Het is het zoveelste boek over dit onderwerp (zie bijvoorbeeld ook http://bit.ly/1heTiwJ, en wellicht daarom biedt het mij weinig nieuws, behalve misschien over de seksuele escapades van sommige politici.
Deze recensie werd ook gepubliceerd in Bestuursforum 38, nummer 8/9, augustus/september 2014, pp. 22-23.
Dit boek is tevens op donderdag 31 juli 2014 uitgebreid besproken in het programma MeerInformatief op MeerRadio. Het geluidsbestand staat hieronder.